Wzgórze (thalamus) jest największą częścią miedzymózgowia, do którego należy też podwzgórze, oraz okolice trzeciej komory mózgu.
Wzgórze to centralna stacja przekaźnikowa: dochodzą do niego informacje czuciowe od wszystkich zmysłów oprócz węchu.
Większość połączeń ma z korą mózgu, mniej z jądrami podstawy i podwzgórzem.

Wzgórze pełni kluczową rolę w integracji informacji czuciowych i ruchowych, w procesach uwagi i kontrolowania dostępu do danych czuciowych, poprzez pętle korowo-wzgórzowe.
Wzgórze współpracując z pniem mózgu i z korą ma wpływ na to, jakie informacje docierają do kory i jak mocno uaktywniane są różne obszary i sposoby jej działania.
Część wzgórza zalicza się do układu limbicznego.

Wzgórze dzieli się na kilka obszarów, czasami wyróżnia się zawzgórze z ciałem kolankowatym bocznym i przyśrodkowym, oraz nadzwgórze.
Można w nim wyróżnić:

• Przednią grupę jąder, którą uważa się za część układu limbicznego;
  jądra te mają połączenia z korą zakrętu obręczy, hipokampem (przez sklepienie) oraz ciałami suteczkowatymi podwzgórza.
  Biorą udział w ogólnej regulacji poziomu pobudzenia, a więc przytomności.
• Jądra przyśrodkowe wzgórza są również częścią układu limbicznego;
  łączą się w obu kierunkach z korą przedczołową, otrzymują informację z kory skroniowej, istoty czarnej oraz ciała migdałowatego; są silnie połączone z jądrami środblaszkowymi wzgórza;
  odgrywają istotną rolę w ekspresji emocji (dzięki integracji aktywności czuciowo-ruchowej).
• Jądra środblaszkowe otrzymują informację z wstępującego układu siatkowatego, dostarczają niespecyficzne, rozlane pobudzenia do wszystkich okolic kory wpływając na jej ogólną aktywność.
• Jądra części grzbietowej wzgórza:
  boczno-grzbietowe, część układu limbicznego bo połączona z korą zakrętu obręczy;
  jądro boczne tylne, połączone jest z korą ciemieniową (pola 5 i 7).
  poduszka (pulvinar), największe jądro wzgórza, łączy się z korą potyliczną, ciemieniową i tylną skroniową; łączy informacje słuchowe, wzrokowe i czuciowe współpracując z wzgórkami czworaczymi górnymi oraz ciałem kolankowatym bocznym.

Uszkodzenia poduszki po dominującej stronie mózgu mogą prowadzić do:

• problemów ze skupianiem uwagi,
• zespołu pomijania stronnego (podobnie jak uszkodzenia kory ciemieniowej, która prawdopodobnie jest zbyt słabo pobudzana).
• rzadkiej podkorowej afazji czuciowej (wynika to z projekcji pomiędzy poduszką a obszarem Wernickego); osoba nie rozumie słyszanej mowy a sama mówi dużo, spontanicznie, płynnie nie zdając sobie sprawy z licznych błędów: myli wyrazy, tworzy neologizmy, robi błędy gramatyczne, mało w wypowiedziach jest treści, podobnie jest w czasie czytania i pisania.

Jądra wzgórza są zwykle dzielone na 4 grupy: przednią, środkową, brzuszno-boczną i tylną.

• Jądro przednie , pośredniczy między podwzgórzem (ciała suteczkowate), podporą (formacje hipokampa) i korą zakrętu obręczy; gra rolę w uczeniu się, pamięci i regulacji przytomności.
• Jądra przyśrodkowe pośredniczą między strukturami limbicznymi a korą przedczołową, oczołodołową i przedruchową, mając wpływ na wyższe czynności poznawcze.
• VA, VL, VP, jądra części brzusznej wzgórza pełnią głównie funkcje przekaźnikowe.
• VA, jądro brzuszne przednie pośredniczy między jądrami podstawy, możdżkiem i korą ruchowa; otrzymuje informacje z istoty czarnej, pomagając w inicjacji i powstrzymaniu ruchów.
• VL, jądro boczne tylne ma podobne funkcje do VA;
• VP, tylne jądra brzuszne:
  VI, jądro brzuszne pośrednie wysyła połączenia do kory ruchowej, otrzymuje informacje od jąder podstawy mózgu (gałki bladej, istoty czarnej) oraz móżdżku.
  VPM, jądro brzuszno-tylno-przyśrodkowe przekazuje informacje o smaku i informacje czuciowe w obrębie głowy;
  VPL, jądro brzuszno-tylko-boczne przekazuje informacje czuciowe (ból, dotyk, temperatura).
• Jądro siatkowate wzgórza (NRT) to jądro hamujące, otacza znaczą część wzgórza.
  Decyduje o aktywności związanej z uwagą, pobudzane jest przez twór siatkowaty pnia mózgu, wpływa na aktywność pozostałych jąder regulując dopływ sygnałów, na które warto zwracać uwagę.

Kora łączy się z różnymi częściami wzgórza - kto narysuje dobry schemat?

Izhikievich & Edelman, PNAS 2008

W skład wzgórza wchodzi też:

• Ciało kolankowate boczne (LGN), przekazujące informacje z siatkówki do kory wzrokowej (płat potyliczny);
  pomaga skupiać uwagę wzrokową na istotnych obszarach przestrzeni.
• Ciało kolankowate przyśrodkowe (MGB), przekazujące informacje słuchowe, pośredniczy pomiędzy korą słuchową i wzgórkami czworaczymi dolnymi śródmózgowia, do których dociera informacja z ucha.

Uszkodzenia tych dróg wywołują specyficzne efekty:

• połączenia z korą somatosensoryczną osłabiają czucie powierzchniowe i głębokie w przeciwległej stronie ciała; mogą być odczuwane jako bolesne.
• połączenia z korą wzrokową powodują zaburzenia postrzegania,
• połączenia z korą słuchową powodują afazje podkorowe

Afazje były traktowanie jako zaburzenia korowe, ale uszkodzenia wzgórza, jąder podstawy, oraz głębokiej istoty białej prowadzą do różnorodnych zaburzeń obejmujących mieszane objawy ruchowo-czuciowe.
Podkorowa afazja ruchowa (afemia) daje podobne obiawy jak afazja Broki.

• Uszkodzenia połączeń z korą limbiczną powodują zaburzenia afektywne, płacz lub śmiech; kora limbiczna niewłaściwie reaguje na zniekształcone bodźce.
• Uszkodzenia połączeń z korą przedczołową powodują zaburzenia pamięci i emocji; prawdopodobnie kora przedczołowa nie rozumie co chce jej przekazać układ limbiczny.

Literatura

• J.Walocha, T.Iskra, J.Gorczyca, J.Zawiliński, J.Skrzat: Anatomia prawidłowa człowieka. Ośrodkowy układ nerwowy. Międzymózgowie(red. A.Skawina), Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003
• Maruszewski M. (1966) Afazja. Zagadnienia teorii i terapii. Warszawa: PWN.