1969 pierwszy UNIX z powłoką (ang. shell), edytorem tekstu, pisany w kodzie maszynowym na komputery architektury PDP-7 i PDP 9, Ken Thompson, Dennis Richie, Bell Labs, firma AT&T, New Jersey, USA
1972 druga edycja UNIX-a zawierająca potoki (ang. pipe)
1973 jądro systemu w języku C (Dennis Richie) - UNIX staje się przenośny
1975 wprowadzenie UNIX-a (szóstej wersji) na uczelnie do zastosowań naukowych, m.in. do Kalifornijskiego Uniwersytetu Berkeley
1977 powstaje BSD (Berkeley Software Distribution) - m.in. edytor ex (Bill Joy), kompilator Pascala
1983 System V - pierwszy komercyjny UNIX (AT&T)
Blokada źródeł UNIX-a, początki ruchu na rzecz wolnego oprogramowania (ang. open source)
1983 rozpoczęcie pracy nad GNU (Gnu is Not Unix), Richard Stallman (MIT), wszystko przez drukarkę Xerox
1983 Richard Stallman (MIT) tworzy Free Software Fundation - celem jest stworzenie wolnego systemu operacyjnego
1984 wydanie 4.2BSD zawierający np. TCP/IP (początki internetu)
W międzyczasie mnożą się komercyjne jak i darmowe odmiany UNIX-a - brak standardu
BSD + System V = Solaris (Sun)
1988 specyfikacja POSIX.1 w odpowiedzi Single UNIX Specification
1989 pierwsza wersja licencji GNU GPL (Ogólna Publiczna Licencja)
1990 na zamówienie MS powstaje Xenix - pierwszy UNIX dla PC
1991 Linus Torvalds i jądro Lunixa
1992-1994 procesy sądowe AT&T i Novel wstrzymują rozwój kodu z Berkley, jednak na bazie BSD powstają FreeBSD i NetBSD
1994 powstaje Red Hat Linux (Linux rozpowszechniany w dystrybucjach)


źródło:

Główne cechy systemu Unix:

• wielozadaniowość - system z podziałem czasu, pozwala na uruchamianie wielu procesów jednocześnie
• wielodostępowość - umożliwia pracę z wieloma użytkownikami

Budowa Unixa:

• jądro (ang. kernel) - niskopoziomowe oprogramowanie obsługujące sprzęt, dostarczające określone usługi dla programów użytkowych (realizuje system plików, planuje przydziału pracy procesora, zarządza pamięcią i urządzeniami zewnętrznymi, inicjuje działanie systemu, zapewnia mechanizmy komunikacji, dostarcza zestawu wywołań systemowych)
• powłoka (ang. shell) - interpreter poleceń, pozwala na komunikację użytkownika z urządzeniami i procesami, uruchamianie programów i nadzorowanie ich pracą - najpowszechniejsze powłoki to: sh, ksh, csh, tcsh, bash
• biblioteki systemowe
• oprogramowanie

Pliki w Unixie:

• plik jest ciągiem bajtów
• pliki są zorganizowane w postaci drzewa wyrastającego z korzenia /. Do każdego pliku możemy dostać się podając ścieżkę od korzenia (ścieżka bezwzględna) lub względem bieżącego katalogu (ścieżka względna)
• katalogi też są plikami, zawierają informację o innych plikach (katalogach), które się w nich znajdują. Każdy katalog zawiera plik o nazwie . (kropka) będący odniesieniem do tego katalogu oraz plik o nazwie .. (dwie kropki) będący odnośnikiem do katalogu położonego wyżej
• urządzenia zewnętrzne (drukarki, terminale, dyski itp.) oraz kanały komunikacji międzyprocesorowej reprezentowane są za pomocą plików “specjalnych” umieszczonych w katalogu /dev)
• działające procesy również dostępne są w postaci plików w katalogu /proc
• nazwy plików są dowolne, nie dłuższe niż 255 znaków. Pliki których nazwy rozpoczynają się od kropki (np. .tcshrc) są plikami ukrytymi
• każdy plik jest własnością określonego użytkownika oraz jest skojarzony z pewną grupą użytkowników. Dla każdego pliku istnieją jasno określone uprawnienia dostępu (odczytu, edycji i uruchamiania) dla każdego użytkownika.
• wszystko w UNIXie jest plikiem

Struktura katalogów:

• korzeń drzewa katalogów
• katalog zawierający najważniejsze polecenia systemowe (np. /bin/ls, /bin/cp, etc.)
• katalogi domowe użytkowników (np. /home/marek to katalog domowy użytkownika marek)
• najważniejsze biblioteki (np. /lib/libc.so - biblioteka języka C, /lib/modules/ - moduły jądra, itp.)
• katalog domowy administratora systemu
• najczęściej używane miejsce do montowania nośników (systemów plików), np. dyskietek, dysków, płyt cdrom
• globalne pliki konfiguracyjne (np. /etc/passwd - lista użytkowników (kont))
• pliki urządzeń (np. /dev/lp1 - drukarka, /dev/hda1 - pierwsza partycja głównego dysku)
• pseudosystem plików z informacjami o procesach (np. /proc/cpuinfo - inf. dotyczące procesora)

Ścieżka do pliku:

• bezwzględna - od korzenia drzewa
  

przykład: /usr/share/local/

• względna - poczynając od bieżącego katalogu
  

przykład: ../../usr/share/local/

Przed rozpoczęciem pracy w systemie Unix należy posiadać konto, czyli przydzielony identyfikator i hasło dostępu. Każdy użytkownik ma określone prawa dostępu do zasobów systemu. Zasady te ustala administrator (ang. root) czyli super użytkownik mający (nieomal) nieograniczoną władzę nad systemem.
Serwery dostępne dla studentów WFAiIS:

• ferm.fizyka.umk.pl - serwer aplikacji dostępny dla studentów (dostęp wyłącznie z sieci lokalnej)
• ameryk.fizyka.umk.pl - serwer dostępowy (ssh i pop3)

Regulamin sieci LAN można znaleźć pod adresem
Zdalna sesja w trybie tekstowym.
Logowanie do powłoki linuksowej z systemu Windows możliwe jest za pomocą programu Putty, który obsługuje bezpieczny protokół ssh. Po uruchomieniu programu należy w odpowiednim miejscu podać adres serwera ferm.fizyka.umk.pl. Rozpoczynamy pracę logując się do systemu podając identyfikator (ang. login) oraz hasło (ang. password) po czym terminal powinien przywitać nas linią zachęty w postaci:
student@ferm >
Korzystając z powłoki linuksowej (dostępnej np. w środowisku Cygwin) zalogujemy się za pomocą polecenia ssh.

$ ssh identyfikator@ferm.fizyka.umk.pl
Po zakończeniu pracy wydajemy polecenie logout lub exit.
Zdalna sesja w trybie graficznym:
Chcąc uruchomić graficzne aplikacje na zdalnym serwerze można skorzystać z programu Cygwin (środowisko linuksowe w systemie Windows). Połączenie X-serwera ze zdalnym serwerem uzyskujemy wydając w powłoce Cygwina polecenie:
$ X -query ferm.fizyka.umk.pl :8
Zmiana hasła:
Zmiana hasła na serwerze ferm dokonywana jest poprzez formularz dostępny na stronie UCI pod adresem . Na serwerach wydziałowych hasło jest uaktualniane raz na dobę (około godz. 2).
Zasady nadawania hasła:

• co najmniej 9 znaków, w tym przynajmniej jedna duża litera i znak specjalny lub cyfra
• prZeMIesZanE DUżE i małe litery oraz cyfry i znaki specj@1ne
• nie podawać swoich danych osobistych, daty urodzenia itp.
• nie należy stosować słów które można znaleźć w słowniku wyrazów polskich lub angielskich
• nie używać prostych sekwencji np.: qwerty, 123456

Hasło powinno stanowić pozornie przypadkowy ciąg znaków ale powinno dać się łatwo zapamiętać.
Przykłady haseł: t@Jn3|ha51o albo s2Um1_d0kola=la5
Wstępne ustawienia powłoki tcsh:
Na serwerze ferm domyślną powłoką jest tcsh. Jednak bardziej powszechną i być może wygodniejszą w użytkowaniu jest powłoka Bash. Jedna z zalet powłoki Bash sa ustawienia dopełniania składni i wyświetlania podpowiedzi po wciśnięciu klawisza TAB. Chcąc uzyskać identyczne zachowanie w powłoce tcsh należy zdefiniować zmienną powłoki autolist. Można zachować te ustawienia umieszczając odpowiedni wpis w pliku konfiguracyjnym .tcshrc znajdującym się w katalogu domowym wydając polecenia:

echo "set autolist" >> ~/.tcshrc
source ~/.tcshrc

Ogólna postać poleceń wydawanych w powłoce wygląda tak:
polecenie [-opcje]… [argumenty]…
gdzie polecenie jest nazwą programu (polecenia) który chcemy uruchomić (program powinien znajdować się w jednym z katalogów zawartych w zmiennej systemowej $PATH, jeśli tak nie jest to musimy podać pełną ścieżkę do danego polecenia, np. /bin/ls)

• -opcje to ciąg znaków poprzedzony myślnikiem. Opcje modyfikują działanie programu (polecenia). Na przykład ls -t wyświetli listę plików w kolejności posortowanej względem czasu modyfikacji.
• argumenty to elementy na których operuje polecenie (np. nazwy plików, ciągi znaków). Na przykład ls /bin wyświetli listę plików w katalogu /bin.

Zawartość nawiasów kwadratowych [] jest opcjonalna zaś … (wielokropek) oznacza, że poprzednia część polecenia może się powtarzać wielokrotnie
Przykład:
ls [-la] [katalog]…
oznacza, że polecenie ls może być modyfikowane za pomocą opcji -a lub -l i argumentem tego plecenia może być katalog lub lista katalogów oddzielona znakiem spacji.
$ ls -l /usr
$ ls -a /usr /home /etc
$ ls -l -a /etc
$ ls -la /home /etc
Powyższa notacja używana jest do opisu poleceń oficjalnej dokumentacji.

Pomoc na temat sposobu użycia danego polecenia możemy otrzymać uruchamiając je z dodatkową opcją -h lub --help.
Przykład:
$ ls —help
$ man -h

W systemie znajduje się podręcznik man zawierający opis wszystkich dostępnych poleceń i programów, opis funkcji systemowych oraz zainstalowanych bibliotek i wiele innych przydatnych informacji.

wyświetla strony podręcznika (manuala) dotyczące danego polecenia
Postać: man [rozdzial] [opcje] nazwa

[cmd:man]
Otrzymujemy opis składni i wszystkich opcji danego polecenia
Przykład:
$ man ls
wyświetli opis polecenia ls zawarty w podręczniku man.
Program man oferuje wiele poleceń ułatwiających poruszanie się po dokumentacji oraz wyszukiwanie wyrażeń. Pomoc na ten temat otrzymamy wciskając h.

Przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danej nazwy.
Postać: apropos nazwa...

[cmd:apropos]
Przykład:
$ whatis ls less
Wyświetli krótki opis poleceń ls i less.

Przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danego słowa (wyrażenia regularnego).
Postać: apropos słowo_szukane

[cmd:apropos]
Przykład:
$ apropos grep
Wyświetli opisy zawierające słowo grep.
Możliwe jest stosowanie wyrażeń regularnych (więcej informacji w rozdziale dotyczących narzędzi tekstowych). Przykład:
$ apropos ’^l(..)?s$’
Wyświetli wpisy które rozpoczynają się od litery l, kończą na literą s a pomiędzy nimi mogą wystąpić dowolne dwa znaki lub brak znaku. Więc do tego wzoru pasuje zarówno opis polecenia ls jak i less

podręcznik GNU
Postać: info [temat]

[cmd:info]
Pomiędzy tematami i zagadnieniami w podręczniku info można poruszać się poprzez odnośniki. Pełna listę możliwych poleceń otrzymamy wciskając ?
Przykład:
$ info
wyświetli spis najważniejszych tematów opisanych w podręczniku
$ info coreutils
wyświetli rozdział dotyczący podstawowych narzędzi dostarczonych z systemem
$ info ls
opis polecenia ls

Opis narzędzi służących do zarządzania plikami można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem fileutils.

wyświetla zawartość katalogu
Postać: ls [opcje] [plik…]

[cmd:ls]
Przykład:
$ ls
wyświetli zawartość bieżącego katalogu
$ ls /bin
wyświetli listę plików w katalogu /bin
Polecenie ls może być uruchamiane z wieloma parametrami (zobacz man ls).
Najczęściej używanymi są:
-l wyświetla dokładne informacje o plikach (rodzaj pliku, uprawnienia, nazwę właściciela, datę modyfikacji)
-a wyświetla także pliki ukryte (ich nazwa zaczyna się od kropki)
-s wyświetla dodatkowo rozmiar plików
-R rekurencyjne wyświetlanie zawartości katalogu (wraz z podkatalogami)
-t posortowanie wyniku według czasu modyfikacji pliku
-S posortowanie wyniku według rozmiaru plików
Przykład:
$ ls -la /etc /home
wyświetli dokładną informację o wszystkich plikach w katalogach /etc i /home

tworzy katalog
Postać: mkdir [-p] katalog…

[cmd:mkdir]
Przykład:
$ mkdir nowykatalog
utworzy katalog o nazwie nowykatalog
Najważniejsze opcje:
-p pozwala tworzyć “gałęzie” katalogów
Przykład:
$ mkdir -p kat1/kat2/kat3/kat4
utworzy cztery puste katalogi (jeden wewnątrz drugiego)

usuwa puste katalogi
Postać: rmdir [-p] katalog…

[cmd:rmdir]

zmienia bieżący katalog
Postać: cd [katalog]

[cmd:cd]
Przykład:
$ cd /usr/bin
spowoduje przejście do katalogu /usr/bin
$ cd ~
spowoduje powrót do katalogu domowego
$ cd ..
przejście do katalogu położonego wyżej

usuwa pliki
Postać: rm [opcje] plik…

[cmd:rm]
Przykład:
$ rm dane.txt
usunie plik o nazwie dane.txt
$ rm *.txt
usunie wszystkie pliki z rozszerzeniem .txt
Najważniejsze opcje:
-f nie pytaj o potwierdzenie podczas usuwania
-r usuń rekurencyjnie, przydatne przy usuwaniu katalogów wraz z zawartością
Przykład:
$ rm -fr katalog
usunie cały katalog

kopiuje pliki i katalogi
Postać: cp plik1 plik2 cp plik... katalog cp -r katalog1... katalog2

[cmd:cp]
Przykład:
$ cp dane.txt kopia_dane.txt
tworzy kopię pliku dane.txt o nazwie kopia_dane.txt
$ cp * jakis_katalog/
stworzy kopie plików z bieżącego katalogu w katalogu jakis_katalog
Najważniejsze opcje:
-r rekurencyjnie - pozwala kopiować całe katalogi
Przykład:
$ cp -r /usr/src .
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katlogu
$ cp -r /usr/src nowykatalog
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katlogu zmieniając jego nazwę na nowykatalog

przenosi pliki
Postać: mv plik1 plik2 mv plik… katalog

[cmd:mv]
Przykład:
$ mv dane.txt nowedane.txt
zmienia nazwę pliku dane.txt na nowedane.txt
$ mv *.c programy/
przeniesie wszystkie pliki z bieżącego katalogu posiadające rozszerzenie *.c do katalogu programy

wyświetla bieżący katalog
Postać: pwd

[cmd:pwd]

/home/student

tworzy dowiązanie do pliku
Postać: ln [opcje] plik nazwa_dowiazania

[cmd:ln]
Przykład:
$ ln dane.txt lndane.txt
tworzy dowiązanie do pliku dane.txt o nazwie lndane.txt
Uwaga: każdy plik istnieje dopóki nie usuniemy wszystkich jego dowiązań
Najważniejsze opcje:
-s tworzy dowiązanie symboliczne, pozwala na tworzenie dowiązań do katalogów oraz do plików położonych w obrębie innego systemu plików.
O liczbie dowiązań do pliku informuje wynik polecenia ls -l (druga kolumna)
$ ln -s /etc etc_link
$ ln /etc/passwd passwd_link
$ ls -l

lrwxrwxrwx 1 student stud   5 03-06 20:14 etc_link -> /etc/
-rw-r--r-- 2 student stud 465 2009-04-02  passwd_link

zmienia datę modyfikacji pliku lub tworzy pusty plik
Postać: touch [opcje] plik…

[cmd:touch]

wyświetla informację o zawartości pliku
Postać: file [opcje] plik…

[cmd:file]

wyświetla rozmiar zajętej przestrzeni dyskowej
Postać: du [opcje] plik…

[cmd:du]
Najważniejsze opcje:
-b w bajtach
-k w kilobajtach
-m w megabajtach
-h w czytelnej formie
-s tylko objętość całkowita dla każdego argumentu
-c podsumowanie dla wszystkich plików
Przykład:
$ du -ms dokumenty
wyświetli zajętość w megabajtach katalogu dokumenty
$ du -h -s -c *
wyświetli rozmiar wszystkich plików i katalogów w bieżącym katalogu w czytelnej postaci oraz z podsumowaniem
Inne przydatne polecenia: stat, mkfifo, lsof, shred, mknod, dd, find, rename

• * dopasowanie dowolnego ciągu znaków
• ? dopasowanie pojedynczego znaku
• [lista ] dopasowanie jednego ze znaków z podanej listy
• [^lista ] dopasowanie jednego znaku nie należącego do listy
• {ciag1,ciag2,…} dopasowanie jednego z ciągów znaków

Przykłady:
$ ls *.txt
$ cp /etc/p*d  
$ rm plik?.txt
$ ls /etc/[abc]*
$ ls /bin/*[a-g]
$ rm *.[^a-z]
$ ls *.{jpg,txt,mp3}

<HTML><ol></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Obejrzyj zawartość katalogów /etc, /proc, /dev, /home, /dev, /lib.<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Utwórz w swoim katalogu domowym katalogi według poniższego schematu. Spróbuj dokonać tego za pomocą jednego polecenia.<HTML></p></HTML>

.
|-- katalog
|   `-- katalog
|-- Moj nowy katalog
|-- nowy_katalog
`-- raz
`-- dwa
|-- cztery
`-- trzy

<HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Do katalogu katalog przekopiuj plik /etc/passwd<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Do katalogu raz/dwa/trzy skopuj wszystkie pliki z katalogu /etc w których nazwach występuje litera ’a’, ’b’ lub ’p’.<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>W katalogu nowy_katalog utwórz pusty plik o nazwie plik_testowy<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>W katalogu katalog utwórz dowiązanie do pliku nowy_katalog/plik_testowy o nazwie link<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Za pomocą edytora tekstu (np. nano) zmień treść pliku nowy_katalog/plik_testowy i zapisz w nim kilka linijek tekstu. Następnie go usuń i sprawdź zawartość pliku katalog/link.<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>W katalogu nowy_katalog utwórz dowiązanie symboliczne o nazwie link_symb do pliku katalog/link. Zmień zawartość pliku nomy_katalog/link_symb i zmień jego zawartość. Następnie usuń plik katalog/link. Na co wskazuje teraz utworzone dowiązanie symboliczne?<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Zmień nazwę katalogu nowy_katalog na stary_katalog<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Przenieś katalog raz do katalogu stary_katalog zmieniając jego nazwę na jeden<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML><p></HTML>Usuń wszystkie utworzone w tym zadaniu katalogi i pliki.<HTML></p></HTML><HTML></li></HTML><HTML></ol></HTML>

Opis narzędzi służących do wyświetlania i modyfikowania zawartości plików tekstowych można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem textutils.

wyświetla zawartość plików
Postać: cat [opcje] [plik…]

[cmd:cat]

Polecenie cat może też posłużyć do tworzenia plików tekstowych
$ cat > pliktekstowy
to jest tekst
który zostanie umieszczony
w pliku o nazwie pliktekstowy
Aby zakończyć wciśnij Ctrl+ D
lub do łączenia kilku plików w jedną całość - rezultat można przekierować do pliku:
$ cat pliktekstowy dane.txt > nowy.txt

wyświetla zawartość pliku strona po stronie
Postać: more [opcje] plik

[cmd:more]
Przykład:
$ more /etc/passwd
wyświetli zawartość pliku passwd
$ ls /bin | more
pozwala przejrzeć listę plików w katalogu /bin

wyświetl zawartość pliku strona po stronie
Postać: less [opcje] plik

[cmd:less]
Jest to ulepszona wersja polecenia more pozwalająca poruszać się po pliku zarówno w przód jak i w tył.

Programy more i less posiadają wiele funkcji dostępnych za pomocą skrótów klawiszowych o których możemy się dowiedzieć wciskając h. Inne przydatne funkcje uzyskamy wciskając: q - wyjście z programu, / - poszukuje wyrażenia w pliku.

wyświetla początek pliku
Postać: head [opcje] plik…

[cmd:head]
Przykład:
$ head /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych linii w pliku passwd
Najważniejsze opcje:
-n liczba wyświetli określoną liczbę początkowych linii
-c liczba wyświetli określona liczbę początkowych znaków
Przykład:
$ head -c 10 /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych znaków pliku passwd
$ ls | head -n 3
wyświetli nazwy trzech pierwszych plików z bieżącego katalogu

wyświetla koniec pliku
Postać: tail [opcje] plik…

[cmd:tail]
Działanie i opcje takie same jak w poleceniu head z tą różnicą, że wyświetlane jest zakończenie pliku
Przykład:
$ tail -n 4 /etc/passwd
wyświetli cztery ostatnie linie pliku passwd

porównuje pliki znak po znaku
Postać: cmp [opcje] plik1 plik2

[cmd:cmp]
Polecenie wyświetla pozycje pierwszej napotkanej różnicy w zawartości plików.
plik1.txt plik2.txt różnią się: bajt 30 linia 2
Najważniejsze opcje: -c wypisuje różniące się znaki

znajduje różnice pomiędzy plikami
Postać: diff [opcje] plik1 plik2

[cmd:diff]

Wynikiem działania jest wyświetlenie fragmentów które są różne w obu plikach wraz z informacją jak należy zmienić pierwszy z plików aby otrzymać drugi (c zamień, d usuń, a dodaj fragment tekstu).
Np.:
1,10c2,5 oznacza, że należy zamienić linie od 1 do 10 w pierwszym pliku na tekst który występuje w liniach od 2 do 5 w drugim pliku.
3a5 oznacza, że w linii trzeciej pierwszego pliku należy dodać 5 linię z drugiego pliku

liczy ilość znaków, słów i linii w pliku
Postać: wc [opcje] plik…

[cmd:wc]
Najważniejsze opcje:
-c drukuje liczbę znaków/bajtów w pliku
-w drukuje liczbę wyrazów w pliku
-l drukuje ilość linii w pliku
Przykład:
$ wc -c dane.txt
wyświetli ilość bajtów zajętych przez plik
Przykład:
$ wc -l *.txt
wyświetli liczbę linii we wszystkich plikach o rozszerzeniu .txt znajdujących się w bieżącym katalogu.

sortuje zawartość pliku tekstowego
Postać: sort [opcje] plik…

[cmd:sort]
Przykład:
$ sort dane.txt > posortowane.txt
spowoduje posortowanie linii zawartych w pliku dane.txt i przesłanie wyniku do pliku posortowane.txt
Niektóre opcje:
-r odwraca kolejność sortowania
-u usuwa duplikaty
-f wyłącza rozróżnianie małych i dużych liter
-n sortowanie liczb (standardowo dane sortowane traktowane są jako ciągi znaków)
Przykład:
$ du . | sort -n
wyświetli listę plików w bieżącym katalogu posortowaną według rozmiaru
+liczba pozwala pominąć przy sortowaniu określoną liczbę pól (pola standardowo są rozdzielone białymi znakami (przestarzała wersja))
-k poz1[,poz2] pozwala specyfikować względem którego pola (kolumny) chcemy sortować
-t separator używa podanego znaku jako separatora pól (kolumn)
Przykład:
$ ls -l | sort +4 -n
wyświetli posortowaną listę plików według piątej kolumny otrzymanej za pomocą polecenia ls -l
$ sort -k 5 -t : /etc/passwd
Wyświetli posortowana listę użytkowników (piąta kolumna pliku passwd, gdzie kolumny sa oddzielone dwukropkami).

wyświetla linie pasujące do wzorca
Postać: grep [opcje] wzorzec [plik…]

[cmd:grep]
Przykład:
$ grep student /etc/passwd
wyświetli linie z pliku /etc/passwd zawierającą słowo “student”
Często stosuje się to polecenie jako filtr w strumieniu, np:
$ ls /bin | grep z | wc -l
wyświetli liczbę plików z katalogu bin zawierających w nazwie literę “z”
Najważniejsze opcje:
-v wyświetlane są wiersze w których wzorzec nie pojawia się
-l wyświetli tylko nazwę pliku w którym znaleziono wzorzec
-i nie rozróżnia dużych i małych liter we wzorcu
-A n wyświetla także $n$ kolejnych linii
-B n wyświetla także $n$ poprzedzających linii

Wypisuje wybrane fragmenty linii
Postać: cut [opcja]... [plik]...

[cmd:cut]
Niektóre opcje:
-b N wypisuje tylko podane bajty
-f N wypisuje tylko podane kolumny (standardowo separatorami kolumn są białe znaki)
-d znak użyj podanego znaku jako separatora kolumn
Przykład:
$ cut -c 1 /etc/passwd
wyświetli tylko pierwszy znak z każdej linii.
$ cut -c 4-7 plik
wyświetli znaki od 4-go do 7-go.
$ cut -f 2- plik
Wyświetli linie bez pierwszej kolumny
$ cut -d : -f 5 /etc/passwd
wyświetli imiona i nazwiska użytkowników (5 kolumna pliku gdzie kolumny oddzielone są dwukropkiem).

Zamienia znaki wczytane ze standardowego wejścia.
Postać: tr łańcuch1 łańcuch2 tr -d łańcuch tr -s łańcuch

[cmd:tr]
Najważniejsze opcje:
-d usuń podane w łańcuchu znaki
-s usuń wielokrotne wystąpienia tych samych znaków
Przykład:
$ echo $PATH | tr : ’ ’
wyświetla wartość zmiennej $PATH zastępując dwukropki spacjami.
$ echo Witaj swiecie | tr ai ia
w podanym haśle zamienia literę ’i’ na ’a’ oraz literę ’a’ na ’i’
$ echo Witaj swiecie | tr [a-z] [A-Z]
zamienia małe litery na duże
$ cat plik | tr -d ’ ’
usuwa spacje z pliku
$ cat plik | tr -s ’ ’
usuwa powtórzenia spacji w pliku

Edytor strumieniowy
Postać: sed [-n] [-e skrypt] [opcja]... [plik]...

[cmd:sed]
Odczytuje kolejne linie ze strumienia wejściowego (lub pliku), dokonuje edycji zgodnie z podanym skryptem i wynik wyświetla na standardowym wyjściu.
Najważniejsze opcje:
-n hamuje normalne wyjście (wyświetlanie tylko linii wskazanych w skrypcie komendą p)
-e wykonają podany skrypt (pojedyncze polecenie). Jeśli podajemy tylko jedną komendę ta opcja nie jest wymagana.
Składnia skryptu:
[adres[,adres]] funkcja [argumenty]
adres to numer linii pliku ($ oznacza numer ostatniej linii) lub wyrażenie regularne umieszczone pomiędzy znakami /
. Określa on zakres linii strumienia na których będę dokonywane operacje. Na przykład 1,3 pasuje do pierwszych trzech linii, /bash/ pasuje do wszystkich linii zawierających wyrażenie bash, zaś /begin/,/end/ dotyczy wszystkich kolejnych linii z których pierwsza zawiera słowo begin a ostatnia słowo end. funkcja do wyboru mamy wiele możliwości edycji strumienia. Najważniejsze to:
a tekst dodaj podany tekst przed następną linią
c tekst zamień linię podanym tekstem
d usuń linię
i tekst wstaw podany tekst
p wyświetl bufor (aktualnie edytowaną linię)
s/wyrażenie/łańcuch/ zastępuje podanym łancuchem pierwsze znalezione w buforze wyrażenie
s/wyrażenie/łańcuch/g zastępuje podanym łancuchem wszystkie znalezione w buforze wyrażenia
= wyświetla numer linii
Przykłady:
$ sed -n ’1p’ plik
wyświetli pierwsza linię pliku
$ sed -n ’3,$p’ plik
wyświetli wszystkie linie od 3-ciej to końca pliku
$ sed ’3,$d’ plik
usunie wszystkie linie od 3-ciej do końca pliku
$ sed -n ’/Marek/p’ /etc/passwd
wyświetla linie zawierające słowo Marek z pliku /etc/passwd
$ sed ’/UNIX/c Linux’ plik
Zamienia linie w których występuje słowo UNIX zwrotem Linux
$ sed -n ’/UNIX/=’ plik
wyświetla numery linii w których występuje wyrażenie UNIX
$ sed ’s/UNIX/Linux/g plik
zamienia wszystkie wystąpienia słowa UNIX na Linux
$ sed -n ’s/UNIX/Linux/g plik
tak jak wyżej ale wyświetlane są wyłącznie linie w których nastąpiła zmiana

Wybrane metaznaki wyrażeń rozszerzonych wyrażeń regularnych (POSIX ERE, ang. Extended Regular Expressions)
[lista] pasuje do pojedynczego znaku z danej listy
[^lista] pasuje do znaku nie podanego na liście
. (kropka) pasuje do dowolnego pojedynczego znaku
\w jest równoważne [0-9a-zA-Z] lub [[:alnum:]], czyli zastępuje dowolna literę lub cyfrę
\W oznacza to samo co $[^[[:alnum:]]]
^ i $ to odpowiednio początek i koniec linii
\< oraz \> początek i koniec słowa
Po wyrażeniu regularnym mogą stać operatory powtórzenia:
? poprzedzający element pasuje zero lub jeden raz, np. miark?a pasuje do miarka ale też miara
* poprzedzający element pasuje zero lub więcej razy, np W*in pasuje zarówno do słowa Windows jak i do Linux
+ poprzedzający element pasuje jeden lub więcej razy,
{n} poprzedzający element pasuje dokładnie n razy
| operator LUB, np. Fizyka|fizyka pasuje do fizyka oraz Fizyka
() grupowanie, np. fizy(ka|cy) pasuje zarówno do fizyka i fizycy.
Uwaga: w podstawowych wyrażeniach regularnych (POSIX BRE ang. Basic Regular Expressions) stosowanych w większości narzędzi UNIXowych metaznaki ?, +, {}, (), | tracą swoje szczególne znaczenie; zamiast nich należy użyć \?, \+, \{\}, \(\), \|.

Przykłady:
grep 'bash$' /etc/passwd
linie zakończone słowem bash w pliku /ert/passwd
grep '\<[aA]' plik
linie w których występuje wyraz rozpoczynający się literą a lub A
grep '^From: ' /var/mail/$USER
lista odebranej poczty (linie rozpoczynające się słowem From:)
grep -v '^$' plik
wszystkie linie, które nie są puste
grep '[0-9]\{9\}' plik
dziewięciocyfrowe ciągi liczb, np. numery telefonów
grep '(.\+) plik'
psuje do dowolnego ciągu składającego się przynajmniej z jednego znaku zawartego w nawiasach

Inne przydatne polecenia i narzędzia (textutils): nano, emacs, vi, vim, awk, join, paste, tac, nl, od, split, csplit, uniq, comm, ptx, tsort, tr, fold

polecenie > plik
przekierowanie wyjścia programu do pliku (zawartość pliku zostanie nadpisana)
polecenie >> plik
przekierowanie wyjścia programu z dopisywaniem do pliku
polecenie >& plik
przekierowanie wyjścia diagnostycznego programu do pliku
polecenie < plik
przekierowanie wejścia programu z pliku
polecenie << słowo
przekierowanie wejścia programu z klawiatury do momentu wystąpienia danego słowa
Przykłady:
$ ls /etc > lista
$ head -n 3 /etc/passwd >> lista
$ haed -n 3 /etc/passwd >& lista
Zwróć uwagę na błąd w pisowni polecenia w ostatnim przykładzie.
$ cat < lista
$ cat < lista > nowalista
$ cat << KONIEC > tekst

polecenie1 | polecenie2
połączenie wyjścia programu 1 z wejściem programu 2
Przykłady:
$ cat /etc/passwd | wc -l
$ grep Marek /etc/passwd | cut -f 5 -d : | sort | head -n 1 > wybraniec

czyta standardowe wejście i przesyła je na standardowe wyjście oraz do pliku.
Postać: tee [-a] plik

[cmd:tee]
Najważniejsze opcje:
-a dopisuje zawartość strumienia wyjściowego do pliku (bez tej opcji zawartość pliku zostałaby nadpisana)
Przykład:
$ grep Marek /etc/passwd | tee plik1.txt | wc -l
zapisze linie z pliku /etc/passwd zawierające słowo marek w pliku plik1.txt, zaś na ekranie wyświetlona zostanie ilość tych linii.

Wyjście polecenia zawartego pomiędzy `` (pochyłe ”uszy”) jest umieszczane w miejscu wywołania. Na przykład:
$ echo `ls /bin`
W powłoce Bash to samo działanie można osiągnąć także używając $(polecenie).
W ten sposób wyjście polecenia może być podstawione do zmiennej:
$ set pliki=`ls /bin`
Mechanizm ten jest przydatny w przypadku gdy chcemy podstawić wyjcie polecenia jako argument innego polecenia (zwłaszcza gdy to polecenie nie potrafi czytać ze strumienia wejściowego). Np.:
$ rm `cat lista_plikow.txt`

1. Korzystając z polecenia cut utwórz krótką notatkę tekstowa w pliku tekst.txt.
2. Korzystając z polecenia cut skopuj plik tekst.txt pod nazwą tekst2.txt
3. Korzystając z polecenia cut oraz pliku /etc/passwd utwórz plik users.txt zawierający posortowaną listę użytkowników (imiona i nazwiska). Wyświetl użytkowników których nazwiska kończą się literami ski.
4. Wyświetl plik (katalog) z twojego katalogu domowego o największej objętości
5. Wyświetl całkowitą liczbę plików znajdujących się w katalogach wymienionych w zmiennej $PATH
6. Polecenie ps -A wyświetla listę wszystkich uruchomionych procesów. Wykorzystaj to polecenie do stworzenia pliku procesy.txt zawierającego listę posortowanych i niepowtarzających się nazw działających procesów
7. Połącz wszystkie pliki tekstowe *.txt z bieżącego katalogu w jeden plik o nazwie calosc.txt

W systemie Unix/Linux każdy plik posiada właściciela i grupę do której jest przyporządkowany oraz zestaw uprawnień definiujących dostęp właściciela, grupy oraz wszystkich pozostałych użytkowników. Uprawnienia te dotyczą możliwości odczytu (ang. read), zapisu (ang. write) oraz wykonywania (ang. execute) plików. Informacje o uprawnieniach plików uzyskamy wydając polecenie ls -l
Przykład:
$ ls -la

drwxr-xr-x  3 marek users 4096 sty  5 03:40 .
drwxr-xr-x  9 marek users 4096 sty  4 23:34 ..
-rwxr-xr-x  1 marek users 7312 sty  4 23:54 a.out
-rw-r--r--  1 marek users  572 sty  4 23:54 main.c
drwxr-xr-x  2 marek users 4096 sty  5 03:40 wynik

W kolejnych kolumnach otrzymujemy następujące informacje:
10 znaków określających typ i uprawnienia pliku, ilość dowiązań do pliku, nazwa właściciela, nazwa grupy, rozmiar w bajtach, data i godzina modyfikacji oraz nazwa pliku.

Pierwszy znak oznacza typ pliku: d to katalog, - to zwykły plik.
Następne 9 znaków określa uprawnienia pliku (r - odczyt,w - zapis, x - wykonywanie) odpowiednio dla trzech zbiorów użytkowników: dla właściciela, dla grupy oraz dla wszystkich innych. Z powyższego przykładu wynika więc, że plik main.c może być odczytywany przez wszystkich ale jego zawartość może zmieniać tylko właściciel marek. Plik a.out może zostać uruchomiony przez wszystkich (nadane uprawnienie x). Plik wynik jest katalogiem (d) i wszyscy mogą odczytywać jego zawartość (wyświetlać listę plików w katalogu) oraz mają prawa wykonywania (x), czyli mają dostęp do katalogu ale tylko właściciel może zmieniać zawartość tego katalogu (tworzyć lub usuwać pliki w tym katalogu).
Poniższe polecenia pozwalają na zmianę uprawnień plików:

zmienia właściciela i grupę pliku
Postać: chown [opcje] użytkownik[:grupa] plik…

[cmd:chown]

zmienia grupę użytkowników pliku
Postać: chgrp [opcje] grupa plik…

[cmd:chgrp]

zmienia prawa dostępu do pliku
Postać: chmod [opcje] prawa plik…

[cmd:chmod]
Polecenie służy do ustawiania praw odczytu ®, zapisu (w) i wykonywania (x) pliku. Prawa te można nadać jednemu z trzech zbiorów użytkowników: właścicielowi pliku (u), grupie (g) i całej reszcie (o). Można też zmienić prawa wszystkim użytkownikom (a). Możliwe są trzy operacje: (+) dodanie uprawnień, (-) cofnięcie uprawnień lub ( zastąpienie starych uprawnień nowymi.
Składnia zmiany uprawnień powinna wyglądać tak: [[ugoa...][+-=][rwx...],...]

Przykład:
$ chmod a+r dane.txt
nadanie prawa do odczytu dla wszystkich
$ chmod u-x *.sh
cofnięcie prawa do wykonywania przez właściciela plików o rozszerzeniu .sh
$ chmod ug=r dane.txt
nadanie prawa do odczytu przez właściciela i grupę
$ chmod ugo=rwx dane.txt
nadanie wszystkim uprawnień do odczytu, zapisu i wykonywania pliku - równoważne poleceniu
$ chmod a=rwx dane.txt
Najważniejsze opcje:
-v wyświetla komunikat o każdym zmienionym uprawnieniu
-R zmień uprawnienia katalogów i całej ich zawartości
Przykład:
$ chmod -R a+r ~
zezwoli wszystkim na możliwość czytania wszystkich plików w domowym katalogu

Innym sposobem nadawania uprawnień jest zapis numeryczny, np:
$ chmod 703 dane.txt
Pierwsza cyfra określa uprawnienia użytkownika, druga - grupy a trzecia - reszty. Wartość (od 0 do 7) oznacza rodzaj uprawnień: wykonywanie (1), zapis (2) lub odczyt (4). W celu nadania kilku uprawnień należy zsumować odpowiednie cyfry. W powyższym przykładzie 7 oznacza nadanie praw do odczytu, zapisu i wykonywania (4+2+1) dla właściciela, 0 oznacza, że grupa nie posiada żadnych uprawnień a 3 odpowiada nadaniu prawa do zapisu i wykonywania (2+1) dla pozostałych użytkowników.

1. Sprawdź ustawienia plików /etc/passwd, /etc/shadow.
2. Sprawdź uprawnienia katalogów domowych pozostałych użytkowników systemu.
3. Ustaw uprawnienia swojego katalogu domowego (łącznie z całą zawartością) tak abyś tylko ty miał możliwość przeglądania zawartości.
4. Utwórz katalog ~/public_html i umieść w nim plik o nazwie index.html. Ustaw uprawnienia tak aby możliwe było wyświetlenie twojej strony domowej. Serwer WWW na serwerze ferm jest tak skonfigurowany, że strona znajdująca się w katalogu public_html jest dostępna pod adresem http://www.fizyka.umk.pl/~identyfikator.

System UNIX pozwala na uruchomienie wielu procesów działających równocześnie.
Wydanie polecenia zazwyczaj uruchamia proces na pierwszym planie, chcąc uruchomić kolejny program użytkownik musi zaczekać na zakończenie działającego procesu.
Istnieje możliwość uruchomienia wielu procesów działających w tle. Powłoka uruchomi proces w tle jeśli na końcu polecenia dodamy &.
Polecenie sleep uruchamia proces który nic nie robi i kończy działanie po określonej liczbie sekund.
Do działającego procesu można wysłać sygnał aby zakończył swoje działanie albo się zatrzymał.
W przypadku działającego na pierwszym planie programu można:
- zakończyć działanie procesu wciskając Ctrl+C
- zatrzymać proces wciskając Ctrl+Z, proces można wówczas przywrócić do działania w tle lub na pierwszym planie za pomocą poleceń powłoki bg i fg.

podaje informacje o działających procesach
Postać: ps [opcje]

[cmd:ps]. Opcje polecenia ps moga byc podawane w różnej formie: poprzedzone myślnikiem (w stylu UNIX) np. ps -l, bez myślinika (styl BSD), np. ls aux lub poprzedzone dwoma myślnikami (styl GNU), np. ps –help. W razie niepewności zajrzyj do dokumentacji man ps. Najważniejsze opcje:
-l wyświetla więcej informacji o procesach
-f format ekstra-pełny
-A lub e wszystkie procesy
-U numer_użytkownika lub U, lub –user procesy uruchomione przez danego użytkownika
u format zorientowany na użytkownika
f drzewo procesów

PID TTY          TIME CMD
3873 pts/2    00:00:00 su
3875 pts/2    00:00:00 bash
3893 pts/2    00:00:00 tcsh
3899 pts/2    00:00:00 vim
3904 pts/2    00:00:00 ps

PID (ang. Process ID) jest liczbą jednoznacznie identyfikującą proces w systemie. TTY to nazwa terminala z którego zostało uruchomione polecenie CMD.

F S   UID   PID  PPID  C PRI  NI ADDR SZ WCHAN  TTY          TIME CMD
4 S  1002  3873  3211  0  76   0 -   710 wait   pts/2    00:00:00 su
0 S  1002  3875  3873  0  75   0 -  1271 wait   pts/2    00:00:00 bash
0 S  1002  3893  3875  0  75   0 -   908 rt_sig pts/2    00:00:00 tcsh
0 T  1002  3899  3893  0  78   0 -   997 finish pts/2    00:00:00 vim
0 R  1002  3945  3893  0  76   0 -   581 -      pts/2    00:00:00 ps

Oznaczenia: UID - numer użytkownika, PPID - numer procesu rodzica (procesu z którego wywodzi się dany proces), PRI - priorytet, NI - wartość parametru NICE ustawianego poleceniem nice

wyświetla drzewo procesów
Postać: pstree [opcje]

[cmd:pstree]
Najważniejsze opcje:
-p dodaje numery PID
-H PID wyróżnia podany proces (-h aktualny proces)

zabija proces
Postać: kill [-sygnal] nr_procesu

[cmd:kill]
Polecenie wysyła sygnał do procesu, gdy nie sprecyzujemy sygnału wówczas kill wysyła sygnał SIGINT przerywający działanie procesu
Opcja -l wyświetla listę sygnałów jakie można przesłać do procesów (więcej na ten temat w dokumentacji man 7 signal)
Najważniejsze sygnały:
2 SIGINT przerwanie procesu (ten sygnał jest wysyłany do procesu gdy wciśniemy Ctrl+C)9 SIGKILL sygnał “zabicia” procesu
19 SIGSTOP zawieszenie procesu (Ctrl+Z)
18 SIGCONT wznowienie zatrzymanego procesu
$ kill -9 3899
wysyła sygnał KILL o numerze 9 do podanego procesu
$ kill -9 -1
wysyła sygnał KILL do wszystkich procesów (uwaga: spowoduje wylogowanie, gdyż zamknięty zostanie także proces powłoki)
$ kill -SIGSTOP 4008
zawiesza działanie procesu
$ kill -18 4008
wznawia działanie zawieszonego procesu

zabija procesy o podanej nazwie
Postać: killall [-s sygnal] nazwa ...

[cmd:killall]
Przykład:
$ killall sleep

wyświetla numery PID procesów pasujących do wzorca
Postać: pgrep [opcje] wyrażenie

[cmd:pgrep]
Najważniejsze opcje:
-u użytkownik zawęża wyniki tylko do procesów danego użytkownika.
-l dodaj informację o nazwie procesu
Przykład:
$ pgrep -u marek sleep
wyświetli numery procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep. $ kill -9 `pgrep -u marek sleep`
wyśle syknał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.

wysyła sygnał do procesów o nazwach pasujących do wzorca
Postać: pgrep [-sygnał] [opcje] wyrażenie

[cmd:pgrep]
Polecenie to rozszerza działanie pgrep o możliwość wysłania sygnału do pasujących procesów.
Przykład:
$ pkill -9 -u marek sleep
wyśle sygnał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.

podaje status procesów uruchomionych w bieżącej powłoce
Postać: jobs [-l]

[cmd:jobs]

[1]-  Done                    sleep 100
[2]+  Stopped                 vim

W nawiasie kwadratowym podany jest numer zadania JID (ang. Job ID), obok stan procesu (zatrzymany, uruchomiony, itp.).
Opcja -l wyświetla dodatkowo PID procesu.

uruchamia zawieszone zadanie w tle
Postać: bg [nr_zadania…]

[cmd:bg]

uruchamia zadanie na pierwszym planie
Postać: fg [nr_zadania]

[cmd:fg]
Przykład:
$ f g %2spowodowałoby przeniesienie programu vim z poprzedniego przykładu na pierwszy plan

uruchamia program z zadanym priorytetem
Postać: nice -priorytet [opcje] polecenie

[cmd:nice]
Przykład:
$ nice +19 emacs
uruchomi program emacs z parametrem NICE równym 19. Im większa wartość NICE tym mniej zasobów będzie pochłaniało wykonanie procesu, czas jego trwania ulegnie wydłużeniu dając pierwszeństwo procesom z mniejszym priorytetem.

pozwala zwiększyć priorytet działającego procesu
Postać: renice priorytet [nr_procesu] [-u użytkownik]

[cmd:renice]
Opcja -u pozwala zmienić priorytet procesom uruchomionym przez danego użytkownika.
Przykład:
$ renice 19 4343 -u student
zwiększy priorytet do 19 procesu o numerze PID 4343 oraz wszystkim procesom uruchomionym przez użytkownika student.

uruchamia proces o zadanym czasie
Postać: at [-f plik] CZAS

[cmd:at]
Polecenie lub lista poleceń do uruchomienia wczytywana jest ze standardowego wejścia, lub po opcji -f możemy podać nazwę pliku w który zawarta jest lista poleceń do uruchomienia. CZAS może być wyrażony w wielu formach (po szczegóły zajrzyj do podręcznika man at). Wynik działania polecenia wysyłany jest do skrzynki pocztowej użytkownika. Przykład:
$ at 10:21 -f plik
spowoduje uruchomienie poleceń zawartych w pliku plik o godzinie 10.21
$ echo ls | at now +1minutes
spowoduje uruchomienie polecenia ls dokładnie za minutę

wyświetla listę zadań ustawionych do wykonania za pomocą polecenia at
Postać: atq

[cmd:atq]

usuwa z kolejki zadanie o podanym numerze
Postać: atm numer_zadania

[cmd:atm]

program zarządzający tabelami demona cron, który służy do wykonywania zaplanowanych w czasie operacji
Postać: crontab [-e|-l|-r]

[cms:crontab]
Opcje:
-e edycja tabeli zadań
-r usunięcie bieżącej tabeli zadań
-l wyświetla bieżącą tabele zadań
Tabela zadań powinna zawierać w każdej linii wpis następującej postaci:
MINUTY GODZINY DNI MIESIACE DNI_TYGODNIA polecenie
gdzie MINUTY to liczba z zakresu 0-59, GODZINY - liczba z zakresu 0-23, DNI - liczba z zakresu 1-31, MIESIACE od 1 do 12, DNI_TYGODNIA od 1 do 7. Użycie gwiazdki zamiast liczy oznacza dowolną wartość.
Przykładowa tabela zadań:

30   18   *   *       *      rm -f ~/tmp
30   0    1   1,6,12  *   mail student@fizyka.umk.pl < wiadomosc.txt 

Powyższy zapis oznacza, że codziennie o godzinie 18:30 wykonywana jest komenda usuwająca katalog  /tmp, zaś 30 minut po północy w pierwszy dzień stycznia, czerwca i grudnia wysyłany jest za pomocą poczty elektronicznej plik wiadomosc.txt do podanego użytkownika. Więcej szczegółów w podręczniku demona cron i polecenia crontab.

Inne przydatne polecenia: fuser, iotop, atd, atrun, pidof, lsof
Dodatkowe informacje
W systemach UNIXopodobnych występuje katalog /proc zawierający informacje o procesach. Każdy proces jest tu reprezentowany w postaci katalogu o nazwie odpowiadającej numerowi PID. Wewnątrz każdego z nich można znaleźć pliki opisujące status danego procesu, np.: cmdline zawiera pełną linie uruchomionego polecenia, stat zawiera informacje o stanie procesu (z tego pliku korzysta ps), status - informacje o stanie procesu w bardziej przystępnej formie, itp.
Przykład:
$ cat /proc/1231/status
wyświetli inf. o stanie procesu 1231.

1. Polecenie xclock -update 1 uruchamia w środowisku graficznym zegar z sekundnikiem. Uruchom zegar na pierwszym planie, zawieś jego działanie za pomocą Crtl+Z i wznów działanie w tle.
2. Wyślij sygnał SIGSTOP do procesu wyświetlającego zegar.
3. Uruchom w tle polecenie xclock -update 1
4. Wyślij sygnał SIGCont do wstrzymanego procesu wyświetlającego zegar.
5. Wyświetl wszystkie uruchomione przez siebie procesy.
6. Zabij procesy związane z wyświetlaniem zegarów.

podaje datę i czas systemowy
Postać: date [opcje] [format]

[cmd:date]

wyświetla kalendarz
Postać: cal [opcje]

[cmd:cal]

wyświetla zmienne środowiska
Postać: printenv [zmienna]

[cmd:printenv]

wyświetla nazwę terminala
Postać: tty

[cmd:tty]

informacje o użytkowniku - GID, UID itp.
Postać: id [opcje] [użytkownik]

[cmd:id]

informacje o użytkowniku.
Postać: finger [użytkownik]

[cmd:finger]

kim jestem
Postać: whoami

[cmd:whoami]

nazwy bieżących grup
Postać: groups [użytkownik]

[cmd:groups]

lista zalogowanych użytkowników
Postać: who [opcje]

[cmd:who]

informacje o systemie
Postać: uname [opcje]

[cmd:uname]

nazwa hosta
Postać: hostname [opcje]

[cmd:hostname]

Inne przydatne polecenia: users, w, dnsdomianname, chfn

wyszukuje położenie programu w katalogach ze zmiennej $PATH
Postać: which polecenie

[cmd:which]
Przykład:
$ which find
/usr/bin/find

wyszukuje (wszystkie) położenia plików binarnych, źródłowych i stron podręcznika danego polecenia
Postać: whereis polecenie…

[cmd:whereis]
Przykład:
$ whereis find
find: /usr/bin/find /usr/man/man1/find.1.gz

szuka plików w drzewie katalogów
Postać: find [katalog] [wyrażenie]

[cmd:find]
Argumentem polecenia jest katalog w którym chcemy odnaleźć plik określony za pomocą wyrażenia.
Najważniejszymi opcjami stosowanymi w wyrażeniu są:
-name nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie
-iname nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie (nie rozróżnia wielkości liter)
-group nazwa_grupy plik należy do danej grupy
-user nazwa_użytkownika właścicielem pliku jest użytkownik
-type [f|d|l|b] typ pliku: f - zwykły plik, d- katalog, l - link, b - plik blokowy
-atime [+|-]liczba plik był otwierany określoną liczbę godzin temu
-mtime [+|-]liczba plik był modyfikowany określoną liczbę dni temu
-size [+|-]liczba[c|k|M|G] plik o określonym rozmiarze (c - bajty, k - kilobajty, M - megabajty, G - gigabajty
Znak + lub - przed liczba oznacza poszukiwanie odpowiednio większej lub mniejszej wartości
Przykład:
$ find dane/ -name plik.txt
szuka pliku plik.txt w katalogu dane
$ find ~ -name ’*.jpg’ -user kazik
znajdzie wszystkie pliki o rozszerzeniu .jpg w domowym katalogu należące do użytkownika kazik
$ find . -mtime -2
znajdzie pliki w bieżącym katalogu które były modyfikowane w ciągu ostatnich dwóch dni
$ find /usr -iname ’[a-d]*’ -user root -type f -size -2M
wyszuka w katalogu /usr pliki o nazwie zaczynającej się od liter a, b, c lub d, których właścicielem jest root i które maja rozmiar nie większy od 2 megabajtów
W momencie znalezienia pliku spełniającego dane wyrażenie można wykonać określoną akcje (standardowo jest to -print czyli wyświetlenie lokalizacji pliku
Dodając opcje -exec możemy wykonać dowolne polecenie. Takie polecenie musi być zakończone znakami $\backslash$;
$ find . -name ’*.txt’ -exec echo znalazłem \backslash;
wyświetli komunikat znalazłem dla każdego znalezionego pliku
Aby wykonać polecenie na znalezionym pliku należy dodać {}, w to miejsce zostanie wstawiona jego nazwa
$ find . -name ’*.txt’ -exec rm -f ’{}’ \backslash;
spowoduje usuniecie wszystkich znalezionych plików
Dużo więcej na temat polecenia find można znaleźć w dokumentacji man

wyświetla linię tekstu
Postać: echo [opcje] ciąg_znaków

[cmd:echo]
Przykład:
$ echo witaj świecie
witaj świecie
Polecenie echo pomaga zobaczy co zostanie wstawione w miejsce znaków specjalnych *, ?, []
$ echo rm -f unix.*
rm -f unix.aux unix.dvi unix.gz unix.log unix.out unix.pdf unix.tex

wyświetla w nieskończoność dany ciąg znaków
Postać: yes [ciąg_znaków]

[cmd:yes]

oblicza wartość wyrażenia matematycznego
Postać: expr wyrażenie

[cmd:expr]
Liczby i operatory muszą być oddzielone spacjami
$ expr 2 + 2
4
$ expr 2 ’*’ 3
6
Znak * z powodu swojego specjalnego znaczenia musi być zawarty w cudzysłowie

wyświetla sekwencję liczb
Postać: seq [opcje] [początek] [krok] koniec

[cmd:seq]
Przykład:
$ seq 3 2 10
3 5 7 9

podaje informacje o hoście
Postać: host [opcje] adres

[cmd:host]
Standardowo host tłumaczy nazwy domen na adresy IP i na odwrót. Przykład:
$ host ferm
158.75.5.47
$ host 127.0.0.1
localhost

wysyła pakiet testowy do wybranego hosta
Postać: ping adres

[cmd:ping]
Pakiet próbny jest wysyłany aż nie przerwiemy procesu za pomocą Ctrl-C. Przykład:
$ ping www.google.pl
$ ping 127.0.0.1

wyświetla trasę pokonywana do danego hosta
Postać: traceroute [opcje] nazwa_hosta

[cmd:traceroute]
Przykład:
$ traceroute www.google.com
traceroute: Warning: www.google.com has multiple addresses; using 64.233.183.99 traceroute to www.l.google.com (64.233.183.99), 30 hops max, 38 byte packets 1 phys-to-torman (158.75.5.190) 0.242 ms 0.297 ms 0.231 ms 2 * * * 3 war-b2-pos11-0.telia.net (213.248.68.53) 8.753 ms 8.797 ms 8.856 ms 4 ffm-bb1-pos6-3-2.telia.net (213.248.96.21) 33.833 ms 33.679 ms 33.705 ms 5 ffm-b2-link.telia.net (213.248.69.93) 34.974 ms 34.810 ms 34.968 ms 6 google-111945-ffm-b2.c.telia.net (213.248.69.86) 33.758 ms 34.057 ms 33.071 ms 7 72.14.238.119 (72.14.238.119) 51.698 ms 40.944 ms 41.185 ms MPLS Label=162573 CoS=0 TTL=1 S=1 8 64.233.175.246 (64.233.175.246) 44.573 ms 43.413 ms 44.210 ms 9 216.239.43.42 (216.239.43.42) 43.819 ms 45.157 ms 44.443 ms 10 216.239.43.34 (216.239.43.34) 44.962 ms 44.667 ms 64.233.183.99 (64.233.183.99) 44.965 ms

wysyła wiadomość tekstową do użytkownika
Postać: write uzytkownik[@adres]

[cmd:write]

program do interaktywnej rozmowy z użytkownikiem
Postać: talk uzytkownik[@adres]

[cmd:talk]

zablokowanie możliwości komunikacji poleceniami talk i write
Postać: mesg [n|y]

[cmd:mesg]

wysyłanie poczty elektronicznej
Postać: mail uzytkownik[@adres] [-s temat] [-c adres innego adresata]

[cmd:mail]
Przykład:
$ mail grochu@ferm
Chcąc wysłać treść zawartą w pliku plik_tekstowy można jego zawartość umieścić w strumieniu wejściowym programu mail, np:
$ cat plik_tekstowy.txt | mail grochu@ferm
$ mail grochu@ferm < plik_tekstowy.txt

połączenie ze zdalnym komputerem
Postać: telnet uzytkownik[@adres]

[cmd:telnet]
Ze względów bezpieczeństwa dziś rzadko używany, wyparty przez szyfrowane połączenie ssh.

szyfrowane połączenie ze zdalnym komputerem
Postać: ssh uzytkownik[@adres]

[cmd:ssh]
Pozwala na uruchomienie zdalnie powłoki, np: $ ssh unix@158.75.5.136
lub uruchomienie polecenia na zdalnej maszynie, np: $ ssh unix@158.75.5.136 ls
wyświetla listę plików w katalogu domowym zdalnej maszyny

połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
Postać: ftp uzytkownik[@adres]

[cmd:ftp]
W Internecie można znaleźć wiele publicznie dostępnych serwerów FTP (logowanie jako użytkownik anonymous). Na stronie archie.icm.edu.pl znajduje się wyszukiwarka ułatwiająca przeszukiwanie takich serwerów.

szyfrowane połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
Postać: sftp uzytkownik[@adres]

[cmd:sftp]
Polecenia dostępne po zalogowaniu można zobaczyć wpisując polecenie help
Najważniejsze polecenia to:
get nazwa_pliku - pobranie pliku
put nazwa_pliku - wysłanie pliku
quit - rozłączenie

szyfrowane kopiowanie plików z serwerów ssh i sftp
Postać: scp [-r] uzytkownik[@adres]:plik_zrodlowy plik_docelowy scp [-r] plik_zrodlowy uzytkownik[@adres]:plik_docelowy

[cmd:scp]
Składnia i działanie podobne do polecenia cp z tą różnicą, że kopiowanie odbywa się pomiędzy maszyna lokalna i zdalna przy użyciu szyfrowanego protokołu.
Przykłady:
$ scp unix@158.75.5.136:paczka.tar.gz paczka.tar.gz
pobranie pliku paczka.tar.gz
$ scp paczka.tzr.gz unix@158.75.5.136:.
wysłanie pliku paczka.tar.gz
$ scp -r unix@158.75.5.136:/gry .
pobranie całej zawartości (rekurencyjnie) z katalogu gry do bieżącego katalogu

program do pobierania zasobów stron www i serwerów ftp
Postać: wget [-rkx] adres_strony_lub_pliku

[cmd:wget]
Program oferuje wiele możliwości (patrz man wget)
Jedna z ciekawych opcji jest możliwość pobierania całych witryn internetowych z zachowaniem hierarchii katalogów i plików (tworzenie tzw. mirrorów).
Przykład:
$ wget -m http://www.phys.uni.torun.pl/grochu/unix/materialy/index.html

Najczęściej używane programy służące do kompresji danych:

kompresuje pliki
Postać: gzip [-r] plik

[cmd:gzip]
Skompresowane pliki automatyczne uzyskują rozszerzenie .gz
Opcja -r pozwala skompresować wszystkie pliki w podanym katalogu (każdy plik kompresowany jest osobno).
Przykład:
$ gzip archiwum.tar
utworzy skompresowany plik o nazwie archiwum.tar.gz

kompresuje pliki i katalogi
Postać: zip [-r] nazwa_archiwum pliki_do_spakowania

[cmd:zip]
Tworzy plik o podanej nazwie dodając rozszerzenie .zip zawierający skompresowaną zawartość podanych plików.
Opcja -r pozwala skompresować zawartość całego katalogu.
Przykład:
$ zip dokumenty *.txt
utworzy plik dokumenty.zip zawierający skompresowaną zawartość wszystkich plików posiadających rozszerzenie *.txt
$ zip -r konto
w pliku konto.zip powinna znaleźć się zawartość całego katalogu domowego

kompresuje pliki
Postać: bzip2 pliki_do_spakowania

[cmd:zip]
Skompresowane pliki otrzymują rozszerzenie .bz2

Aby rozpakować plik utworzony za pomocą jednego z powyższych algorytmów należy wykonać:

rozpakowanie pliku *.gz oraz *.tgz
Postać: gunzip [-r] plik

[cmd:gunzip]

rozpakowanie pliku *.zip
Postać: unzip plik

[cmd:unzip]

rozpakowanie pliku *.bz2
Postać: bunzip2 plik

[cmd:bunzip2]
Polecenia gzip i bzip2 kompresują pojedyncze pliki dlatego chcąc skompresować kilka plików w jedną całość należy utworzyć archiwum za pomocą programu tar.

narzędzie do archiwizowania danych
Postać: tar [opcje] pliki

[cmd:tar]
Tworząc archiwum pierwszą nazwa pliku podaną jako argument musi być nazwa tego archiwum.
Najważniejsze operacje i opcje:
c - stwórz archiwum
x - rozpakuj archiwum
l - wyświetl zawartość archiwum
f - zapisz do pliku (standardowo tar pracuje na strumieniach wejściowym i wyjściowym)
z - skompresuj archiwum za pomocą programu gzip
j - skompresuj archiwum za pomocą bzip2
v - wyświetla dodatkowe komunikaty

Przykłady tworzenia archiwum:
$ tar fcv arch.tar kat/
utworzy archiwum o nazwie arch.tar zawierające zawartość katalogu kat
$ tar fcvz arch.tar.gz *
stworzy spakowane (gzip) archiwum o nazwie arch.tar.gz zawierające wszystkie pliki i katalogi z bieżącego katalogu
$ tar fvcj arch.tar.bz2 plik1.txt plik2.txt
utworzy archiwum skompresowane za pomocą bzip2 o nazwie arch.tar.bz2 zawierające dwa pliki o nazwach plik1.txt plik2.txt

Otwieranie archiwum:
$ tar fx arch.tar
$ tar fxvz arch.tar.gz
$ tar fxvj arch.tar.bz2

Powłoka jest programem który udostępnia użytkownikowi środowisko pracy. W skład powłoki wchodzą: linia komend, zestaw wbudowanych poleceń, narzędzia obsługi zadań, narzędzia sprawdzające pisownię wpisywanych poleceń. Standardową powłoką użytkową na serwerze ferm jest tcsh.

Skrypty to pliki tekstowe zawierające ciągi instrukcji (po jednej na linię). W odróżnieniu od zwykłych plików tekstowych, skrypty możemy uruchamiać tak jak zwykłe programy. W systemach UNIX/GNU Linux skrypty pozwalają na zautomatyzowanie wielu czynności za pomocą jednego pliku.
Przykład prostego skryptu:

#!/bin/tcsh
#to jest skrypt ktory wyswietla komunikat
echo "Jestem skryptem"
exit 0

• w pierwszej linii powinna znajdować się informacja dotycząca powłoki w jakiej ma być interpretowany skrypt
  

#!/bin/tcsh - skrypt w tcsh
#!/bin/bash - gdy skrypt napisany jest w powłoce Bash
#!/bin/ah - gdy skrypt napisany jest w powłoce sh

• w każdej kolejnej linii możemy umieścić:
  

- lub instrukcję uruchamiającą program
- instrukcję uruchamiającą inny skrypt
- instrukcję sterującą (np. pętle while,for, warunek if, itp.)

• skrypt powinien kończyć się instrukcją exit
• tekst zawarty po znaku # aż do końca linii jest komentarzem i nie jest interpretowany przez powłokę (z wyjątkiem pierwszej linii skryptu)

Skrypt korzystający ze składni tcsh uruchamiamy wydając polecenie:
$ tcsh nazwa_skryptu
Analogicznie dla powłoki sh i Bash wydajemy odpowiednio polecenie
$ sh nazwa_skryptu
lub
$ bash nazwa_skryptu
Plikowi tekstowemu zawierającemu skrypt możemy nadać
$ chmod +x nazwa_skryptu
wówczas skrypt uruchamiamy tak jakby to był program lub polecenie powłoki, wpisując jego nazwę
$ nazwa_skryptu
Bieżący katalog powonień znajdować się na liście katalogów umieszczonych w zmiennej środowiskowej $PATH (w powłoce tcsh można wykorzystać także zmienną $path), w przeciwnym wypadku należy podać ścieżkę do pliku który ma zostać uruchomiony, np.:
$ ./nazwa_skryptu
Aby dodać bieżący katalog do zmiennej $PATH należy wydać w powłoce tcsh polecenie
$ setenv PATH ${PATH}:.
lub w powłoce sh lub Bash
$ export PATH=${PATH}:.
Więcej na temat zmiennych w powłoce tcsh oraz w powłoce Bash .

Zarówno powłoka tcsh jak i bash w przypadku napotkania błędu w składni skryptu przerwa jego działanie wyświetlając stosowny komunikat. Poszukiwanie błędów można ułatwić dzięki opcjom -v oraz -x.
Przykład:
$ tcsh -v skrypt.sh
$ bash -x skrypt.sh
Opcja -v uruchamia tryb gadatliwy, każda instrukcja skryptu zostanie wyświetlona przed uruchomienia.
Opcja -x wyświetla kolejne instrukcje dodatkowo wykonując podstawienie aktualnych wartości zmiennych.

Zmienne definiuje się używając składni zmienna=wartosc lub w przypadku zmiennych liczbowych let zmienna=liczba, np.
$ napis=Ala ma kota
$ let wynik=10
Zmienne środowiskowe (globalne) tworzymy poleceniem export.
$ export zmienna
$ export PATH=$PATH:.
Nazwa zmiennej może składać się z dowolnych liter, cyfr (cyfra nie może być pierwszym znakiem nazwy zmiennej) oraz znaku podkreślenia.
Wartość umieszczoną w zmiennej wydobywamy umieszczając $ przed nazwą zmiennej
$ echo $napis
$ Ala ma kota
$ echo $HOME
$ /home/student
$ echo $wynik
$ 10

W powłoce Bash mamy do dyspozycji tablice jednowymiarowe. Nie muszą one być deklarowane. Do poszczególnych elementów tablicy odwołujemy sie poprzez nawiasy kwadratowe ${zmienna[indeks]}
$ kolor[1]=bialy
$ kolor[2]=czarny
$ kolor[3]=zielony
$ echo Kolor pierwszy $kolor[1]
$ echo Wszystkie kolory $kolor[*]
Tablice indeksowane są liczbami całkowitymi począwszy od zera. Automatyczne przypisanie kolejnych wartości do tablicy uzyskujemy wpisując zmienna=(wartosc1 wartosc2 ... wartoscN), np.
$ dzien=(poniedzialek wtorek sroda czwartek piatek sobota niedziela)
$ echo $dzien[6]
$ echo Dni tygodnia: $dzien[8]
$ dzien[0]=Monday
Liczbę elementów tablicy uzyskujemy wyrażeniem ${#zmienna[*]}
$ echo Ilosc dni tygodnia = $#dzien[*]
Wyrażenie ${#zmienna[indeks]} poda ilość znaków zawartych w elemencie tablicy i podanym indeksie.
$ echo Slowo $dzien[1] zawiera $#dzien[1] znakow
Polecenie unset zmienna usuwa podaną zmienną. Chcąc usunąc wybrany element tablicy nalezy wykonać unset tablica[index].
$ unset kolor
$ unset dzien[4]

Zmienna $*$ zawiera listę wszystkich argumentów z jakimi został wywołany skrypt, zmienna $# podaje liczbę tych argumentów, zmienna $0 zawiera nazwę skryptu, zaś zmienne $1, $2, $3, itd. zawierają kolejne argumenty, np.:

#!/bin/bash
echo Nazwa skryptu=$0
echo Podales $# argumentow
echo Oto one: $*
echo Argument 1 = $1
echo Argument 2 = $2

Powłoka tcsh pozwala na wykonywanie prostych operacji arytmetycznych na liczbach całkowitych za pomocą instrukcji let.
Przykład:
$ let suma=2+2
$ echo $suma
$ 4
$ let liczba=$suma*2
$ echo $liczba
$ 8
Składnia polecenia let pozwala na używanie zmiennych liczbowych bez konieczności poprzedzania ich znakiem $.
$ let liczba=suma*suma+3
$ let suma++
Dostępne operatory oraz priorytet ich wykonywania są takie same jak w języku C (Zobacz tabelę [tab:operatory_tcsh]).
Równoważne użyciu polecenia let jest zastosowanie (( wyrażenie )).
Przykłady:
$ a=$((1+2))
$ a=$(($a*$a))
$ a=$((a+1))
$ ((a++))
Proste operacje arytmetyczne można także wykonywać za pomocą instrukcji expr. Obliczenia o precyzji zmiennopozycyjnej (dla liczb rzeczywistych) można wykonywać za pomocą kalkulatorów bc lub dc.

Wyrażenia warunkowe realizowane są za pomocą [ wyrażenie ] lub poprzez polecenie test. Wartością zwracana jest kod (status programu) 0 w przypadku gdy wyrażenie jest prawdziwe lub 1 gdy wyrażenie jest fałszywe. Porównywanie napisów odbywa się za pomocą operatorów ==, !=, < i >.
$ [ $SHELL == /bin/bash ] && echo Uzywasz powloki Bash
$ test $USER != root ] && echo Nie jestes administratorem
Porównując liczby całkowite należy skorzystać z operatorów -eq ¹⁾