1969 pierwszy UNIX z powłoką (ang. shell), edytorem tekstu, pisany w kodzie maszynowym na komputery architektury PDP-7 i PDP 9, Ken Thompson, Dennis Richie, Bell Labs, firma AT&T, New Jersey, USA
1972 druga edycja UNIX-a zawierająca potoki (ang. pipe)
1973 jądro systemu w języku C (Dennis Richie) - UNIX staje się przenośny
1975 wprowadzenie UNIX-a (szóstej wersji) na uczelnie do zastosowań naukowych, m.in. do Kalifornijskiego Uniwersytetu Berkeley
1977 powstaje BSD (Berkeley Software Distribution) - m.in. edytor ex (Bill Joy), kompilator Pascala
1983 System V - pierwszy komercyjny UNIX (AT&T)
Blokada źródeł UNIX-a, początki ruchu na rzecz wolnego oprogramowania (ang. open source)
1983 rozpoczęcie pracy nad GNU (Gnu is Not Unix), Richard Stallman (MIT), wszystko przez drukarkę Xerox
1983 Richard Stallman (MIT) tworzy Free Software Fundation - celem jest stworzenie wolnego systemu operacyjnego
1984 wydanie 4.2BSD zawierający np. TCP/IP (początki internetu)
W międzyczasie mnożą się komercyjne jak i darmowe odmiany UNIX-a - brak standardu
BSD + System V = Solaris (Sun)
1988 specyfikacja POSIX.1 w odpowiedzi Single UNIX Specification
1989 pierwsza wersja licencji GNU GPL (Ogólna Publiczna Licencja)
1990 na zamówienie MS powstaje Xenix - pierwszy UNIX dla PC
1991 Linus Torvalds i jądro Lunixa
1992-1994 procesy sądowe AT&T i Novel wstrzymują rozwój kodu z Berkley, jednak na bazie BSD powstają FreeBSD i NetBSD
1994 powstaje Red Hat Linux (Linux rozpowszechniany w dystrybucjach)
Drzewo genealogiczne UNIX-a

źródło: Wikipedia

Główne cechy systemu Unix:

wielozadaniowość - system z podziałem czasu, pozwala na uruchamianie wielu procesów jednocześnie
wielodostępowość - umożliwia pracę z wieloma użytkownikami

Budowa Unixa:

jądro (ang. kernel) - niskopoziomowe oprogramowanie obsługujące sprzęt, dostarczające określone usługi dla programów użytkowych (realizuje system plików, planuje przydziału pracy procesora, zarządza pamięcią i urządzeniami zewnętrznymi, inicjuje działanie systemu, zapewnia mechanizmy komunikacji, dostarcza zestawu wywołań systemowych)
powłoka (ang. shell) - interpreter poleceń, pozwala na komunikację użytkownika z urządzeniami i procesami, uruchamianie programów i nadzorowanie ich pracą - najpowszechniejsze powłoki to: sh, ksh, csh, tcsh, bash
biblioteki systemowe
oprogramowanie

Pliki w Unixie:

plik jest ciągiem bajtów
pliki są zorganizowane w postaci drzewa wyrastającego z korzenia /. Do każdego pliku możemy dostać się podając ścieżkę od korzenia (ścieżka bezwzględna) lub względem bieżącego katalogu (ścieżka względna)
katalogi też są plikami, zawierają informację o innych plikach (katalogach), które się w nich znajdują. Każdy katalog zawiera plik o nazwie . (kropka) będący odniesieniem do tego katalogu oraz plik o nazwie .. (dwie kropki) będący odnośnikiem do katalogu położonego wyżej
urządzenia zewnętrzne (drukarki, terminale, dyski itp.) oraz kanały komunikacji międzyprocesorowej reprezentowane są za pomocą plików „specjalnych” umieszczonych w katalogu /dev)
działające procesy również dostępne są w postaci plików w katalogu /proc
nazwy plików są dowolne, nie dłuższe niż 255 znaków. Pliki których nazwy rozpoczynają się od kropki (np. .tcshrc) są plikami ukrytymi
każdy plik jest własnością określonego użytkownika oraz jest skojarzony z pewną grupą użytkowników. Dla każdego pliku istnieją jasno określone uprawnienia dostępu (odczytu, edycji i uruchamiania) dla każdego użytkownika.
wszystko w UNIXie jest plikiem

Struktura katalogów:

korzeń drzewa katalogów
katalog zawierający najważniejsze polecenia systemowe (np. /bin/ls, /bin/cp, etc.)
katalogi domowe użytkowników (np. /home/marek to katalog domowy użytkownika marek)
najważniejsze biblioteki (np. /lib/libc.so - biblioteka języka C, /lib/modules/ - moduły jądra, itp.)
katalog domowy administratora systemu
najczęściej używane miejsce do montowania nośników (systemów plików), np. dyskietek, dysków, płyt cdrom
globalne pliki konfiguracyjne (np. /etc/passwd - lista użytkowników (kont))
pliki urządzeń (np. /dev/lp1 - drukarka, /dev/hda1 - pierwsza partycja głównego dysku)
pseudosystem plików z informacjami o procesach (np. /proc/cpuinfo - inf. dotyczące procesora)

Ścieżka do pliku:

bezwzględna - od korzenia drzewa

przykład: /usr/share/local/

względna - poczynając od bieżącego katalogu

przykład: ../../usr/share/local/

Przed rozpoczęciem pracy w systemie Unix należy posiadać konto, czyli przydzielony identyfikator i hasło dostępu. Każdy użytkownik ma określone prawa dostępu do zasobów systemu. Zasady te ustala administrator (ang. root) czyli super użytkownik mający (nieomal) nieograniczoną władzę nad systemem.
Serwery dostępne dla studentów WFAiIS:

ferm7.fizyka.umk.pl - (ferm) serwer aplikacji dostępny dla studentów (dostęp wyłącznie z sieci lokalnej)
polon7.fizyka.umk.pl - (polon) serwer aplikacji dostępny dla studentów (dostęp wyłącznie z sieci lokalnej)
ameryk.fizyka.umk.pl - serwer dostępowy (ssh, scp, poczta) dostępny z internetu

Regulamin sieci LAN można znaleźć pod adresem http://wwwold.fizyka.umk.pl/fizyka/?q=node/141
Zdalna sesja w trybie tekstowym.
Logowanie do powłoki linuksowej z systemu Windows możliwe jest za pomocą programu Putty, który obsługuje bezpieczny protokół ssh. Po uruchomieniu programu należy w odpowiednim miejscu podać adres serwera ferm.fizyka.umk.pl. Rozpoczynamy pracę logując się do systemu podając identyfikator (ang. login) oraz hasło (ang. password) po czym terminal powinien przywitać nas linią zachęty w postaci:
student@ferm:~$
Korzystając z powłoki linuksowej (dostępnej np. w środowisku Cygwin) zalogujemy się za pomocą polecenia ssh.

$ ssh identyfikator@ferm.fizyka.umk.pl
Po zakończeniu pracy wydajemy polecenie logout lub exit.
Zdalna sesja w trybie graficznym:
Chcąc uruchomić graficzne aplikacje na zdalnym serwerze można skorzystać z programu Cygwin (środowisko linuksowe w systemie Windows). Połączenie X-serwera ze zdalnym serwerem uzyskujemy wydając w powłoce Cygwina polecenie:
$ X -query ferm.fizyka.umk.pl :8
Praca w trybie graficznym jest również możliwa za pośrednictwem VNC. W tym celu należy najpierw po zalogowaniu na wybrany serwer za pomocą ssh wydać komendę:

$ vncserwer

Polecenie uruchomi pulpit identyfikowany za pomocą liczby całkowitej. Przy pierwszym uruchomieniu zostaniemy poproszeniu o podanie hasła, które będzie używane przy łączeniu za pomocą aplikacji klienckiej. Teraz połączenie do pulpitu możliwe jest za pomocą dowolnej aplikacji klienckiej VNC (np. vncwiewer, RealVNC, itp.), gdzie w polu adresu należy podac adres serwera wraz z numerem pulpitu podanym przy uruchomieniu serwera, np:. ferm.fizyka.umk.pl:13

Zmiana hasła:
Zmiana hasła na serwerze ferm dokonywana jest poprzez formularz dostępny na stronie UCI pod adresem http://www.uci.umk.pl/studenci/konto/korzystanie/. Na serwerach wydziałowych hasło jest uaktualniane raz na dobę (około godz. 2).
Zasady nadawania hasła:

co najmniej 9 znaków, w tym przynajmniej jedna duża litera i znak specjalny lub cyfra
prZeMIesZanE DUżE i małe litery oraz cyfry i znaki specj@1ne
nie podawać swoich danych osobistych, daty urodzenia itp.
nie należy stosować słów które można znaleźć w słowniku wyrazów polskich lub angielskich
nie używać prostych sekwencji np.: qwerty, 123456

Hasło powinno stanowić pozornie przypadkowy ciąg znaków ale powinno dać się łatwo zapamiętać.
Przykłady haseł: t@Jn3|ha51o albo s2Um1_d0kola=la5

Ogólna postać poleceń wydawanych w powłoce wygląda tak:
polecenie [-opcje]… [argumenty]…
gdzie polecenie jest nazwą programu (polecenia), który chcemy uruchomić (program powinien znajdować się w jednym z katalogów zawartych w zmiennej systemowej $PATH, jeśli tak nie jest to musimy podać pełną ścieżkę do danego polecenia, np. /bin/ls)

-opcje to ciąg znaków poprzedzony myślnikiem. Opcje modyfikują działanie programu (polecenia). Na przykład ls -t wyświetli listę plików w kolejności posortowanej względem czasu modyfikacji.
argumenty to elementy na których operuje polecenie (np. nazwy plików, ciągi znaków). Na przykład ls /bin wyświetli listę plików w katalogu /bin.

Notacja stosowana w dokumentacji zakłada, że zawartość nawiasów kwadratowych [] jest opcjonalna zaś … (wielokropek) oznacza, że poprzednia część polecenia może się powtarzać wielokrotnie
Przykład:
ls [-la] [katalog]…
oznacza, że polecenie ls może być modyfikowane za pomocą opcji -a lub -l i argumentem tego plecenia może być katalog lub lista katalogów oddzielona znakiem spacji.
$ ls -l /usr
$ ls -a /usr /home /etc
$ ls -l -a /etc
$ ls -la /home /etc

Pomoc na temat sposobu użycia danego polecenia możemy otrzymać uruchamiając je z dodatkową opcją -h lub --help.
Przykład:
$ ls —help
$ man -h

W systemie znajduje się podręcznik man zawierający opis wszystkich dostępnych poleceń i programów, opis funkcji systemowych oraz zainstalowanych bibliotek i wiele innych przydatnych informacji.

<HTML><dl></HTML> <HTML><dt></HTML>man<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla strony podręcznika (manuala) dotyczące danego polecenia
Postać: man [rozdzial] [opcje] nazwa[cmd:man]
Otrzymujemy opis składni i wszystkich opcji danego polecenia
Przykład:
$ man ls
wyświetli opis polecenia ls zawarty w podręczniku man.
Program man oferuje wiele skrótów klawiszowych ułatwiających przeglądanie zawartości podręcznika oraz wyszukiwanie wyrażeń. Szczegółową pomoc na ten temat otrzymamy wciskając przycisk h.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>whatis<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danej nazwy.
Postać: apropos nazwa...[cmd:whatis]
Przykład:
$ whatis ls less
Wyświetli krótki opis poleceń ls i less.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>apropos<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>przeszukuje opisy poleceń podręcznika man w poszukiwaniu danego słowa (wyrażenia regularnego).
Postać: apropos słowo_szukane[cmd:apropos]
Przykład:
$ apropos grep
Wyświetli opisy zawierające słowo grep.
Możliwe jest stosowanie wyrażeń regularnych (więcej informacji w rozdziale dotyczących narzędzi tekstowych).
Przykład:
$ apropos ’^l(..)?s$’
Wyświetli wpisy które rozpoczynają się od litery l, kończą na literą s a pomiędzy nimi mogą wystąpić dowolne dwa znaki lub brak znaku. Więc do tego wzoru pasuje zarówno opis polecenia ls jak i less<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>info<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>podręcznik GNU
Postać: info [temat][cmd:info]
Pomiędzy tematami i zagadnieniami w podręczniku info można poruszać się poprzez odnośniki. Najważniejsze skróty klawiszowe: n - przejście do następnego rozdziału, p - przejście do poprzedniego rozdziału, u - wyjście do rozdziału nadrzędnego (np. do spisu rozdziałów), Enter - przejście do treści wskazanej w menu przez kursor. Pełną listę możliwych poleceń otrzymamy wciskając ?.<HTML></HTML> <HTML></HTML>Przykład:
$ info
wyświetli spis najważniejszych tematów opisanych w podręczniku
$ info coreutils
wyświetli rozdział dotyczący podstawowych narzędzi dostarczonych z systemem
$ info ls
opis polecenia ls
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>help<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>pomoc dotycząca poleceń wbudowanych w powłokę
Postać: help [komenda][cmd:help]
Powłoka zawiera wiele wbudowanych poleceń. Aby poznać ich listę wystarczy uruchomić polecenie help nie podając żadnych argumentów. O wszystkich poleceniach powłoki można też dowiedzieć się z podręcznika man bash. Polecenie type pozwala przekonać się o tym czy dane polecenie jest wbudowanym poleceniem powłoki.
$ type cd
cd jest wewnętrznym poleceniem powłoki<HTML></HTML> <HTML></HTML>$ type date
date jest /bin/date<HTML></HTML><HTML></dd></HTML><HTML></dl></HTML>

Dowiedź się do czego służą polecenia: alias, echo, rm, test, w, [
Które z poleceń z poprzedniego ćwiczenia jest wbudownym poleceniem powłoki Bash. W jakim katalgu znajdują się pozostałe polecenia?

Opis narzędzi służących do zarządzania plikami można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem fileutils.

ls wyświetla zawartość katalogu

Postać: ls [opcje] [plik…][cmd:ls]
Przykład:
$ ls
wyświetli zawartość bieżącego katalogu
$ ls /bin
wyświetli listę plików w katalogu /bin
Polecenie ls może być uruchamiane z wieloma parametrami (zobacz man ls).
Najczęściej używanymi są:
-l wyświetla dokładne informacje o plikach (rodzaj pliku, uprawnienia, nazwę właściciela grupę, rozmiar, datę modyfikacji)
-a wyświetla wszystkie pliki, także pliki ukryte (ich nazwa zaczyna się od kropki)
-s wyświetla dodatkowo rozmiar plików
-R rekurencyjne wyświetlanie zawartości katalogów (wraz z podkatalogami)
-d wyświetla katalogi a nie ich zawartość
-t posortowanie wyniku według czasu modyfikacji pliku
-S posortowanie wyniku według rozmiaru plików
-r odwrócenie kolejności sortowania
-i wyświetla numer i-węzła plików
Przykład:
$ ls -la /etc /home
wyświetli dokładną informację o wszystkich plikach w katalogach /etc i /home

mkdir tworzy katalog

Postać: mkdir [-p] katalog…[cmd:mkdir]
Przykład:
$ mkdir nowykatalog
utworzy katalog o nazwie nowykatalog
Najważniejsze opcje:
-p pozwala tworzyć „gałęzie” katalogów
Przykład:
$ mkdir -p kat1/kat2/kat3/kat4
utworzy cztery puste katalogi (jeden wewnątrz drugiego)

rmdir usuwa puste katalogi

Postać: rmdir [-p] katalog…[cmd:rmdir]
Przykład:
$ rmdir nowykatalog
usunie pusty katalog o nazwienowykatalog
Przykład:
$ rmdir -p kat1/kat2/kat3/kat4
usunie całą „gałąź” pustych katalogów

cd zmienia bieżący katalog

Postać: cd [katalog][cmd:cd]
Przykład:
$ cd /usr/bin
spowoduje przejście do katalogu /usr/bin
$ cd \sim
spowoduje powrót do katalogu domowego
$ cd ..
przejście do katalogu położonego wyżej
$ cd -
powrót do ostanio odwiedzonego katalogu
$ cd
powrót do katalogu domowego

rm usuwa pliki

Postać: rm [opcje] plik…[cmd:rm]
Przykład:
$ rm dane.txt
usunie plik o nazwie dane.txt
$ rm *.txt
usunie wszystkie pliki z rozszerzeniem .txt
Najważniejsze opcje:
-f nie pytaj o potwierdzenie podczas usuwania
-r usuń rekurencyjnie, przydatne przy usuwaniu katalogów wraz z zawartością
-i pytaj o potwiedzenie przy usuwaniu każdeg pliku
Przykład:
$ rm -fr katalog
usunie cały katalog

cp kopiuje pliki i katalogi

Postać: cp plik1 plik2 cp plik... katalog cp -r katalog1... katalog2[cmd:cp]
Przykład:
$ cp /etc/passwd \sim/kopia_dane.txt
tworzy kopię pliku /etc/passwd o nazwie kopia_dane.txt w katalogu domowym użytkownika
$ cp * jakis_katalog/
stworzy kopie plików z bieżącego katalogu w katalogu jakis_katalog (katalog docelowy musi istnieć)
$ cp /etc/hosts .
skopiuje plik hosts z katalogu /etc do bieżącego katalogu
Najważniejsze opcje:
-r kopiowanie rekurencyjne, pozwala kopiować katalogi z całą zawartością
Przykład:
$ cp -r /usr/src .
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katlogu
$ cp -r /usr/src nowy_katalog
kopiuje katalog /usr/src do bieżącego katlogu zmieniając jego nazwę na nowy_katalog

mv przenosi pliki

Postać: mv plik1 plik2 mv plik… katalog[cmd:mv]
Przykład:
$ mv dane.txt nowedane.txt
zmienia nazwę pliku dane.txt na nowedane.txt
$ mv *.c programy/
przeniesie wszystkie pliki z bieżącego katalogu posiadające rozszerzenie *.c do katalogu programy

pwd wyświetla bieżący katalog

Postać: pwd[cmd:pwd]
Przykład:
$ pwd

/home/student
Opcja -P powoduje wypisanie bieżącego katalogu z pominięciem dowiązań symbolicznych.

ln tworzy dowiązanie (sztywne lub symboliczne) do plików

Postać: ln [opcje] plik nazwa_dowiazania ln [opcje] plik... katalog[cmd:ln]
Przykład:
$ ln dane.txt lndane.txt
tworzy dowiązanie sztywne do pliku dane.txt o nazwie lndane.txt
$ ln /etc/* tmp/
tworzy dowiązania sztywne w katalogu tmp dla wszystkich plików z katalogu /etc
Uwaga: każdy plik istnieje dopóki nie usuniemy wszystkich jego dowiązań. Najważniejsze opcje polecenia ln:
-s tworzy dowiązanie symboliczne. W przeciwieństwie do dowiązania sztywnego dowiązanie symboliczne może być tworzone dla katalogów oraz dla plików położonych w obrębie innego systemu plików.
O liczbie dowiązań do pliku informuje wynik polecenia ls -l (druga kolumna).
$ ln -s /etc etc_link
$ ln /etc/passwd passwd_link
$ ls -l

lrwxrwxrwx 1 student stud   5 03-06 20:14 etc_link -> /etc/
-rw-r--r-- 2 student stud 465 2009-04-02  passwd_link

touch zmienia datę modyfikacji pliku lub tworzy pusty plik

Postać: touch [opcje] plik…[cmd:touch]
Przykład:
$ touch nowyplik

file wyświetla informację o zawartości pliku

Postać: file [opcje] plik…[cmd:file]
Przykład:

$ file main.c index.html /etc/hosts
main.c:     ASCII C program text
index.html: HTML document text
/etc/hosts: ASCII text

du wyświetla rozmiar zajętej przestrzeni dyskowej

Postać: du [opcje] plik…[cmd:du]
Najważniejsze opcje:
-b w bajtach
-k w kilobajtach
-m w megabajtach
-h w czytelnej formie
-s tylko objętość całkowita dla każdego argumentu
-c podsumowanie dla wszystkich plików
Przykład:
$ du -ms dokumenty
wyświetli zajętość w megabajtach katalogu dokumenty
$ du -h -s -c *
wyświetli rozmiar wszystkich plików i katalogów w bieżącym katalogu w czytelnej postaci oraz z podsumowaniem.
Inne przydatne polecenia: stat, mkfifo, lsof, shred, mknod, dd, find, rename

* dopasowanie dowolnego ciągu znaków
? dopasowanie pojedynczego znaku
[lista ] dopasowanie jednego ze znaków z podanej listy
[^lista ] dopasowanie jednego znaku nie należącego do listy
{ciag1,ciag2,…} rozwinięcie napisu z użyciem wszystkich kombinacji ciągów znaków

Przykłady:
$ ls *.txt
$ cp /etc/p*d \sim
$ rm plik?.txt
$ ls /etc/[abc]*
$ ls /bin/*[a-g]
$ rm *.[^a-z]
$ mkdir katalog_{1,2,3}
$ rmdir plik_[1-4]
$ echo {Ala,Ula,Ola}" ma "{psa,kota,rybkę}.

Obejrzyj zawartość katalogów /etc, /proc, /dev, /home, /dev, /lib.
Utwórz w swoim katalogu domowym katalogi według poniższego schematu. Spróbuj dokonać tego za pomocą jednego polecenia.

.
|-- katalog
|   `-- katalog
|-- Moj nowy katalog
|-- nowy_katalog
`-- raz
`-- dwa
|-- cztery
`-- trzy

Do katalogu katalog przekopiuj plik /etc/passwd
Do katalogu raz/dwa/trzy skopuj wszystkie pliki z katalogu /etc w których nazwach występuje litera ’a’, ’b’ lub ’p’.
W katalogu nowy_katalog utwórz pusty plik o nazwie plik_testowy
W katalogu katalog utwórz dowiązanie do pliku nowy_katalog/plik_testowy o nazwie link
Za pomocą edytora tekstu (np. nano) zmień treść pliku nowy_katalog/plik_testowy i zapisz w nim kilka linijek tekstu. Następnie go usuń i sprawdź zawartość pliku katalog/link.
W katalogu nowy_katalog utwórz dowiązanie symboliczne o nazwie link_symb do pliku katalog/link. Zmień zawartość pliku nomy_katalog/link_symb i zmień jego zawartość. Następnie usuń plik katalog/link. Na co wskazuje teraz utworzone dowiązanie symboliczne?
Zmień nazwę katalogu nowy_katalog na stary_katalog
Przenieś katalog raz do katalogu stary_katalog zmieniając jego nazwę na jeden
Usuń wszystkie utworzone w tym zadaniu katalogi i pliki.
Jaka jest różnica między wynikiem polecenia ls a ls * ?
Ile dowiązań ma pusty katalog? Ile dowiązań ma katalog głowny / ?

Opis narzędzi służących do wyświetlania i modyfikowania zawartości plików tekstowych można znaleźć w dokumentacji systemowej pod hasłem textutils.

<HTML><dl></HTML> <HTML><dt></HTML>cat<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla zawartość strumienia wejściowego lub zawartość plików
Postać: cat [opcje] [plik…][cmd:cat]<HTML></HTML> <HTML></HTML>Przykład:
$ cat /etc/passwd
wyświetli zawartość pliku /etc/passwd. Polecenie cat może też posłużyć do tworzenia plików tekstowych
$ cat > pliktekstowy
to jest tekst
który zostanie umieszczony
w pliku o nazwie pliktekstowy
Aby zakończyć wciśnij Ctrl+ D
lub do łączenia kilku plików w jedną całość - rezultat można przekierować do pliku:
$ cat pliktekstowy dane.txt > nowy.txt
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>more<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla zawartość pliku strona po stronie
Postać: more [opcje] plik[cmd:more]
Przykład:
$ more /etc/passwd
wyświetli zawartość pliku passwd
$ ls /bin | more
pozwala przejrzeć listę plików w katalogu /bin
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>less<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetl zawartość pliku strona po stronie
Postać: less [opcje] plik[cmd:less]
Jest to ulepszona wersja polecenia more pozwalająca poruszać się po pliku zarówno w przód jak i w tył.
Przykład:
$ less /etc/passwd

Programy more i less posiadają wiele funkcji dostępnych za pomocą skrótów klawiszowych o których możemy się dowiedzieć wciskając h. Inne przydatne funkcje uzyskamy wciskając: q - wyjście z programu, /wyrażenie - poszukuje wyrażenia w pliku, n - szuka następnego wystąpienia.
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>head<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla początek pliku
Postać: head [opcje] plik…[cmd:head]
Przykład:
$ head /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych linii pliku passwd
Najważniejsze opcje:
-n liczba wyświetli określoną liczbę początkowych linii
-c liczba wyświetli określona liczbę początkowych znaków
Przykład:
$ head -c 10 /etc/passwd
wyświetli 10 pierwszych znaków pliku passwd
$ ls | head -n 3
wyświetli nazwy trzech pierwszych plików z bieżącego katalogu
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>tail<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla koniec pliku
Postać: tail [opcje] plik…[cmd:tail]
Działanie i opcje takie same jak w poleceniu head z tą różnicą, że wyświetlane jest zakończenie pliku.
Przykład:
$ tail -n 4 /etc/passwd
wyświetli cztery ostatnie linie pliku passwd
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>cmp<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>porównuje pliki znak po znaku
Postać: cmp [opcje] plik1 plik2[cmd:cmp]
Polecenie wyświetla pozycje pierwszego napotkanego znaku (bajtu) różniącego oba pliki.
Przykład:
$ cmp plik1.txt plik2.txt
plik1.txt plik2.txt różnią się: bajt 30 linia 2
Najważniejsze opcje:
-c wypisuje różniące się znaki
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>diff<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>znajduje różnice pomiędzy plikami taktowymi
Postać: diff [opcje] plik1 plik2[cmd:diff]
Przykład:
$ diff plik1.txt plik2.txt

Wynikiem działania jest wyświetlenie fragmentów tekstu, które są różne w obu plikach wraz z informacją jak należy zmienić pierwszy z plików aby otrzymać drugi z użyciem 3 operacji: zamień (c), usuń (d), dodaj (a) fragment tekstu.
Przykładowo komunikat 1,10c2,5 oznacza, że należy zamienić linie od 1 do 10 w pierwszym pliku na tekst który występuje w liniach od 2 do 5 w drugim pliku. 3a5 oznacza, że w linii trzeciej pierwszego pliku należy dodać 5 linię z drugiego pliku
Wyjście programu diff tworzy łatkę, którą można zaaplikować za pomocą polecenia patch na drugim pliku aby jego zawartość uczynić identyczną z zawartością pliku pierwszego.
Przykład:
$ diff plik1 plik2 > patch.txt
$ patch plik1 patch.txt<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>patch<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>aplikuje łatkę z programu diff na pliku tekstowym
Postać: patch plikoryginalny plikzłatką[cmd:patch]<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>wc<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>liczy ilość znaków, słów i linii w pliku
Postać: wc [opcje] plik…[cmd:wc]
Najważniejsze opcje:
-c drukuje liczbę znaków/bajtów w pliku
-w drukuje liczbę wyrazów w pliku
-l drukuje ilość linii w pliku
Przykład:
$ wc -c dane.txt
wyświetli ilość bajtów zajętych przez plik
Przykład:
$ wc -l *.txt
wyświetli liczbę linii we wszystkich plikach o rozszerzeniu .txt znajdujących się w bieżącym katalogu.
$ ls /bin/ | wc -l
zwróci liczbę plików w katalogu /bin/.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>sort<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wypisuje posortowaną zawartość pliku tekstowego
Postać: sort [opcje] plik…[cmd:sort]
Przykład:
$ sort dane.txt > posortowane.txt
spowoduje posortowanie linii zawartych w pliku dane.txt i przesłanie wyniku do pliku posortowane.txt
Niektóre opcje:
-r odwraca kolejność sortowania
-u usuwa duplikaty
-f wyłącza rozróżnianie małych i dużych liter
-n sortowanie liczb (standardowo dane sortowane traktowane są jako ciągi znaków)
Przykład:
$ du . | sort -n
wyświetli listę plików w bieżącym katalogu posortowaną według rozmiaru
+liczba pozwala pominąć przy sortowaniu określoną liczbę pól (pola standardowo są rozdzielone białymi znakami (przestarzała wersja))
-k poz1[,poz2] pozwala specyfikować względem którego pola (kolumny) chcemy sortować
-t separator używa podanego znaku jako separatora pól (kolumn)
Przykład:
$ ls -l | sort +4 -n
wyświetli posortowaną listę plików według piątej kolumny otrzymanej za pomocą polecenia ls -l
$ sort -k 5 -t : /etc/passwd
Wyświetli posortowana listę użytkowników (piąta kolumna pliku passwd, gdzie kolumny sa oddzielone dwukropkami).<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>grep<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla linie pasujące do wzorca
Postać: grep [opcje] wzorzec [plik…][cmd:grep]
Przykład:
$ grep student /etc/passwd
wyświetli linie z pliku /etc/passwd zawierającą słowo „student”
Często stosuje się to polecenie jako filtr w strumieniu, np:
$ ls /bin | grep z | wc -l
wyświetli liczbę plików z katalogu bin zawierających w nazwie literę „z”
Najważniejsze opcje:
-v wyświetlane są wiersze w których wzorzec nie pojawia się
-l wyświetli tylko nazwę pliku w którym znaleziono wzorzec
-i nie rozróżnia dużych i małych liter we wzorcu
-A n wyświetla także $n$ kolejnych linii
-B n wyświetla także $n$ poprzedzających linii
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>cut<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>Wypisuje wybrane fragmenty linii
Postać: cut [opcja]... [plik]...[cmd:cut]
Niektóre opcje:
-b N wypisuje tylko podane bajty
-f N wypisuje tylko podane kolumny (standardowo separatorami kolumn są białe znaki)
-d znak użyj podanego znaku jako separatora kolumn
Przykład:
$ cut -c 1 /etc/passwd
wyświetli tylko pierwszy znak z każdej linii.
$ cut -c 4-7 plik
wyświetli znaki od 4-go do 7-go.
$ cut -f 2- plik
Wyświetli linie bez pierwszej kolumny
$ cut -d : -f 5 /etc/passwd
wyświetli imiona i nazwiska użytkowników (5 kolumna pliku passwd, gdzie kolumny oddzielone są dwukropkiem).
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>paste<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>łączy linie plików
Postać: paste pliki...[cmd:paste]<HTML></HTML> <HTML></HTML>Przykładowo:
$ paste plik1 plik2
wypisze na standardowym wyjścuiu połoczone zawratości obu plików.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>tr<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>Zamienia znaki wczytane ze standardowego wejścia.
Postać: tr łańcuch1 łańcuch2 tr -d łańcuch tr -s łańcuch[cmd:tr]
Najważniejsze opcje:
-d usuń podane w łańcuchu znaki
-s usuń wielokrotne wystąpienia tych samych znaków
Przykład:
$ echo $PATH | tr : ’ ’
wyświetla wartość zmiennej $PATH zastępując dwukropki spacjami.
$ echo Witaj swiecie | tr ai ia
w podanym haśle zamienia literę ’i’ na ’a’ oraz literę ’a’ na ’i’
$ echo Witaj swiecie | tr [a-z] [A-Z]
zamienia małe litery na duże
$ cat plik | tr -d ’ ’
usuwa spacje z pliku
$ cat plik | tr -s ’ ’
usuwa powtórzenia spacji w pliku
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML><HTML></dl></HTML>

Inne przydatne polecenia i narzędzia (textutils): nano, emacs, vi, vim, awk, join, paste, tac, nl, od, split, csplit, uniq, comm, ptx, tsort, tr, fold

polecenie > plik
przekierowanie wyjścia programu do pliku (zawartość pliku zostanie nadpisana)
polecenie >> plik
przekierowanie wyjścia programu z dopisywaniem do pliku
polecenie 2> plik
przekierowanie wyjścia diagnostycznego do pliku
polecenie >& plik
przekierowanie wyjścia standardowego i diagnostycznego do pliku
polecenie < plik
przekierowanie wejścia programu z pliku
polecenie << słowo
przekierowanie wejścia programu z klawiatury do momentu wystąpienia danego słowa
Przykłady:
$ ls /etc > lista
$ head -n 3 /etc/passwd >> lista
$ haed -n 3 /etc/passwd >& lista
$ cat < lista
$ cat < lista > nowalista
$ cat << KONIEC > tekst
To jest pewien tekst
KONIEC

tee czyta standardowe wejście i przesyła je na standardowe wyjście oraz do pliku.

Postać: tee [-a] plik[cmd:tee]
Najważniejsze opcje:
-a dopisuje zawartość strumienia wyjściowego do pliku (bez tej opcji zawartość pliku zostałaby nadpisana)
Przykład:
$ grep Marek /etc/passwd | tee plik1.txt | wc -l
zapisze linie z pliku /etc/passwd zawierające słowo marek w pliku plik1.txt, zaś na ekranie wyświetlona zostanie ilość tych linii.

Uruchomienie polecenia w postaci $(polecenie) powoduje podstawienie standardowego wyjścia polecenia w miejsce wywołania. Identyczny działenie można uzyskać róznież umieszczając polecenie pomiędzy znakami `` (pochyłe ”uszy”). Pozwala to miedzy innymi na zapisanie wyniku programu w zmiennej, np,:
$ a=$(ls /bin)
lub uzycie wyjścia polecenia jako argumentów innego polecenia, np,:
$ echo `ls /bin`
Chcąc usunąc pliki, których nazwy zawarte są w pliku tekstowym, można to osiągnąc poleceniem: $ rm $(cat lista_plikow.txt)

Korzystając z polecenia cat utwórz krótką notatkę tekstowa w pliku tekst.txt.
Korzystając z polecenia cat skopuj plik tekst.txt pod nazwą tekst2.txt
Korzystając z polecenia cat oraz pliku /etc/passwd utwórz plik users.txt zawierający posortowaną listę użytkowników (imiona i nazwiska). Wyświetl użytkowników których nazwiska kończą się literami ski.
Wyświetl plik (katalog) z twojego katalogu domowego o największej objętości
Wyświetl całkowitą liczbę plików znajdujących się w katalogach wymienionych w zmiennej $PATH
Polecenie ps -A wyświetla listę wszystkich uruchomionych procesów. Wykorzystaj to polecenie do stworzenia pliku procesy.txt zawierającego listę posortowanych i niepowtarzających się nazw działających procesów
Połącz wszystkie pliki tekstowe *.txt z bieżącego katalogu w jeden plik o nazwie calosc.txt

W systemie Unix/Linux każdy plik posiada właściciela i grupę do której jest przyporządkowany oraz zestaw uprawnień definiujących dostęp właściciela, grupy oraz wszystkich pozostałych użytkowników. Uprawnienia te dotyczą możliwości odczytu (ang. read), zapisu (ang. write) oraz wykonywania (ang. execute) plików. Informacje o uprawnieniach plików uzyskamy wydając polecenie ls -l
Przykład:
$ ls -la

drwxr-xr-x  3 marek users 4096 sty  5 03:40 .
drwxr-xr-x  9 marek users 4096 sty  4 23:34 ..
-rwxr-xr-x  1 marek users 7312 sty  4 23:54 a.out
-rw-r--r--  1 marek users  572 sty  4 23:54 main.c
drwxr-xr-x  2 marek users 4096 sty  5 03:40 wynik

W kolejnych kolumnach otrzymujemy następujące informacje:
10 znaków określających typ i uprawnienia pliku, ilość dowiązań do pliku, nazwa właściciela, nazwa grupy, rozmiar w bajtach, data i godzina modyfikacji oraz nazwa pliku.

-	rwx	rwx	rwx
typ	u	g	o
pliku

Pierwszy znak oznacza typ pliku: d to katalog, - to zwykły plik.
Następne 9 znaków określa uprawnienia pliku (r - odczyt,w - zapis, x - wykonywanie) odpowiednio dla trzech zbiorów użytkowników: dla właściciela, dla grupy oraz dla wszystkich innych. Z powyższego przykładu wynika więc, że plik main.c może być odczytywany przez wszystkich ale jego zawartość może zmieniać tylko właściciel marek. Plik a.out może zostać uruchomiony przez wszystkich (nadane uprawnienie x). Plik wynik jest katalogiem (d) i wszyscy mogą odczytywać jego zawartość (wyświetlać listę plików w katalogu) oraz mają prawa wykonywania (x), czyli mają dostęp do katalogu ale tylko właściciel może zmieniać zawartość tego katalogu (tworzyć lub usuwać pliki w tym katalogu).
Poniższe polecenia pozwalają na zmianę uprawnień plików:

<HTML><dl></HTML> <HTML><dt></HTML>chmod<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>zmienia prawa dostępu do pliku
Postać: chmod [opcje] prawa plik…[cmd:chmod]
Polecenie służy do ustawiania praw odczytu ®, zapisu (w) i wykonywania (x) pliku. Prawa te można nadać jednemu z trzech zbiorów użytkowników: właścicielowi pliku (u), grupie (g) i całej reszcie (o). Można też zmienić prawa wszystkim użytkownikom (a). Możliwe są trzy operacje: (+) dodanie uprawnień, (-) cofnięcie uprawnień lub ( zastąpienie starych uprawnień nowymi.
Składnia zmiany uprawnień powinna wyglądać tak: [[ugoa...][+-=][rwx...],...]<HTML></HTML> <HTML></HTML>Przykład:
$ chmod a+r dane.txt
nadanie prawa do odczytu dla wszystkich
$ chmod u-x *.sh
cofnięcie prawa do wykonywania przez właściciela plików o rozszerzeniu .sh
$ chmod ug=r dane.txt
nadanie prawa do odczytu przez właściciela i grupę
$ chmod ugo=rwx dane.txt
nadanie wszystkim uprawnień do odczytu, zapisu i wykonywania pliku - równoważne poleceniu
$ chmod a=rwx dane.txt
Najważniejsze opcje:
-v wyświetla komunikat o każdym zmienionym uprawnieniu
-R zmień uprawnienia katalogów i całej ich zawartości
Przykład:
$ chmod -R a+r
zezwoli wszystkim na możliwość czytania wszystkich plików w domowym katalogu

Innym sposobem nadawania uprawnień jest zapis numeryczny, np:
$ chmod 703 dane.txt
Pierwsza cyfra określa uprawnienia użytkownika, druga - grupy a trzecia - reszty. Wartość (od 0 do 7) oznacza rodzaj uprawnień: wykonywanie (1), zapis (2) lub odczyt (4). W celu nadania kilku uprawnień należy zsumować odpowiednie cyfry. W powyższym przykładzie 7 oznacza nadanie praw do odczytu, zapisu i wykonywania (4+2+1) dla właściciela, 0 oznacza, że grupa nie posiada żadnych uprawnień a 3 odpowiada nadaniu prawa do zapisu i wykonywania (2+1) dla pozostałych użytkowników.
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>chown<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>zmienia właściciela i grupę pliku
Postać: chown [opcje] użytkownik[:grupa] plik…[cmd:chown]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>chgrp<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>zmienia grupę użytkowników pliku
Postać: chgrp [opcje] grupa plik…[cmd:chgrp]
Uwaga: polecenia chown oraz chgrp mogą byż niedostępne dla zwykłego użytkonika.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML><HTML></dl></HTML>

Sprawdź ustawienia plików /etc/passwd, /etc/shadow.
Sprawdź uprawnienia katalogów domowych pozostałych użytkowników systemu.
Ustaw uprawnienia swojego katalogu domowego (łącznie z całą zawartością) tak abyś tylko ty miał możliwość przeglądania zawartości.
Utwórz katalog ~/public_html i umieść w nim plik o nazwie index.html. Ustaw uprawnienia tak aby możliwe było wyświetlenie twojej strony domowej. Serwer WWW na serwerze ferm jest tak skonfigurowany, że strona znajdująca się w katalogu public_html jest dostępna pod adresem http://www.fizyka.umk.pl/~identyfikator.

System UNIX pozwala na uruchomienie wielu procesów działających równocześnie.
Wydanie polecenia zazwyczaj uruchamia proces na pierwszym planie, chcąc uruchomić kolejny program użytkownik musi zaczekać na zakończenie działającego procesu.
Istnieje możliwość uruchomienia wielu procesów działających w tle. Powłoka uruchomi proces w tle jeśli na końcu polecenia dodamy &.
Przykład:
$ sleep 100 &
P olecenie sleep uruchamia proces który nic nie robi i kończy działanie po określonej liczbie sekund.
Do działającego procesu można wysłać sygnał aby zakończył swoje działanie albo się zatrzymał.
W przypadku działającego na pierwszym planie programu można:
- zakończyć działanie procesu wciskając Ctrl+C
- zatrzymać proces wciskając Ctrl+Z, proces można wówczas przywrócić do działania w tle lub na pierwszym planie za pomocą poleceń powłoki bg i fg.

<HTML><dl></HTML> <HTML><dt></HTML>ps<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>podaje informacje o działających procesach
Postać: ps [opcje][cmd:ps]<HTML></HTML> <HTML></HTML>Opcje polecenia ps moga byc podawane w różnej formie: poprzedzone myślnikiem (w stylu UNIX) np. ps -l, bez myślinika (styl BSD), np. ls aux lub poprzedzone dwoma myślnikami (styl GNU), np. ps –help. W razie niepewności zajrzyj do dokumentacji man ps.
Najważniejsze opcje:
-l wyświetla więcej informacji o procesach
-f format ekstra-pełny
-A lub e wszystkie procesy
-U numer_użytkownika lub U, lub –user procesy uruchomione przez danego użytkownika
u format zorientowany na użytkownika
f wyświetl drzewo procesów
Przykład:
$ ps
<HTML></HTML>

PID TTY          TIME CMD
3873 pts/2    00:00:00 su
3875 pts/2    00:00:00 bash
3893 pts/2    00:00:00 tcsh
3899 pts/2    00:00:00 vim
3904 pts/2    00:00:00 ps

<HTML></HTML>PID (ang. Process ID) jest liczbą jednoznacznie identyfikującą proces w systemie. TTY to nazwa terminala z którego zostało uruchomione polecenie CMD.
$ ps -l
<HTML></HTML>

F S   UID   PID  PPID  C PRI  NI ADDR SZ WCHAN  TTY          TIME CMD
4 S  1002  3873  3211  0  76   0 -   710 wait   pts/2    00:00:00 su
0 S  1002  3875  3873  0  75   0 -  1271 wait   pts/2    00:00:00 bash
0 S  1002  3893  3875  0  75   0 -   908 rt_sig pts/2    00:00:00 tcsh
0 T  1002  3899  3893  0  78   0 -   997 finish pts/2    00:00:00 vim
0 R  1002  3945  3893  0  76   0 -   581 -      pts/2    00:00:00 ps

<HTML></HTML>Oznaczenia: UID - numer użytkownika, PPID - numer procesu rodzica (procesu z którego wywodzi się dany proces), PRI - priorytet, NI - wartość parametru NICE ustawianego poleceniem nice<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>top<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>lista procesów w czasie rzeczywistym
Postać: top [opcje][cmd:top]
Polecenie top prezentuje listę działających procesów wraz z najważeniejszymi informacjami na temat obciążenia systemu (zajętość pamięci i obciążenie CPU). Program udostępnia wiele skrutów klawiszoych pozwalających na sortowanie i filtrowanie listy procesów:<HTML></HTML> <HTML><ul></HTML> <HTML><li></HTML><HTML></HTML>wyświetla listę skrótów klawiszowych<HTML></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML></HTML>k zabija wskazany proces<HTML></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML></HTML>r zmienia parametr NICE wskazanego proesu<HTML></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML></HTML>f wybór pól prezentujących informacje o procesach<HTML></HTML><HTML></li></HTML> <HTML><li></HTML><HTML></HTML>q wyjście z programu<HTML></HTML><HTML></li></HTML><HTML></ul></HTML>

<HTML></HTML>Polecenie:
$ top -u username
wyświetla listę procesów wskazanego użytkonika.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>htop<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>lista procesów w czasie rzeczywistym
Postać: htop [opcje][cmd:htop]
Jest to bardizej przyjazna dla użytkownika wersja programu top<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>pstree<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla drzewo procesów
Postać: pstree [opcje][cmd:pstree]
Najważniejsze opcje:
-p dodaje numery PID
-H PID wyróżnia podany proces (-h aktualny proces)
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>kill<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>zabija proces
Postać: kill [-sygnal] PID...[cmd:kill]
Polecenie wysyła sygnał do procesu o numerze PID. Jeżeli nie sprecyzujemy rodzaju sygnału wówczas kill wysyła sygnał SIGINT przerywający działanie procesu.
Opcja -l wyświetla listę sygnałów jakie można przesłać do procesów (więcej na ten temat w dokumentacji man 7 signal)
Najważniejsze sygnały:
2 SIGINT przerwanie procesu (ten sygnał jest wysyłany do procesu gdy wciśniemy Ctrl+C)
9 SIGKILL sygnał “zabicia” procesu
19 SIGSTOP zawieszenie procesu (Ctrl+Z)
18 SIGCONT wznowienie zatrzymanego procesu
$ kill -9 3899
wysyła sygnał KILL o numerze 9 do podanego procesu
$ kill -9 -1
wysyła sygnał KILL do wszystkich procesów (uwaga: spowoduje wylogowanie, gdyż zamknięty zostanie także proces powłoki)
$ kill -SIGSTOP 4008
zawiesza działanie procesu
$ kill -18 4008
wznawia działanie zawieszonego procesu
Wbudowanw w powłokę Bash polecenie kill umożliwia dodatkowo wystyłanie sygnałów do procesów identyfikowanych za pomocą numeru zadania JID (zobacz polecenie )<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>killall<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>zabija procesy o podanej nazwie
Postać: killall [-s sygnal] nazwa ...[cmd:killall]
Przykład:
$ killall sleep
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>pgrep<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla numery PID procesów pasujących do wzorca
Postać: pgrep [opcje] wyrażenie[cmd:pgrep]
Najważniejsze opcje:
-u użytkownik zawęża wyniki tylko do procesów danego użytkownika.
-l dodaj informację o nazwie procesu
Przykład:
$ pgrep -u marek sleep
wyświetli numery procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.
$ kill -9 $(pgrep -u marek sleep)
wyśle syknał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>pkill<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wysyła sygnał do procesów o nazwach pasujących do wzorca
Postać: pgrep [-sygnał] [opcje] wyrażenie[cmd:pkill]
Polecenie to rozszerza działanie pgrep o możliwość wysłania sygnału do pasujących procesów.
Przykład:
$ pkill -9 -u marek sleep
wyśle sygnał SIGKILL do procesów uruchomionych przez użytkownika marek zawierających w nazwie sleep.
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>jobs<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>podaje status procesów uruchomionych w bieżącej powłoce
Postać: jobs [-l][cmd:jobs]
Przykład:
$ jobs
<HTML></HTML>

[1]-  Done                    sleep 100
[2]+  Stopped                 vim

<HTML></HTML>W nawiasie kwadratowym podany jest numer zadania JID (ang. Job ID), obok stan procesu (zatrzymany, uruchomiony, itp.).
Opcja -l wyświetla dodatkowo PID procesu.
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>bg<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>uruchamia zawieszone zadanie w tle
Postać: bg [JID…][cmd:bg]
Gdy nie podano numery zadania to wznawiane jest ostatio zawieszone zadanie.
Przykład wznowienia zadania o numerze JID 2:
$ bg %2<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>fg<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>uruchamia zatrzymane zadanie na pierwszym planie
Postać: fg [JID][cmd:fg]
Przykład:
$ fg %2
spowodowałoby przeniesienie programu vim z poprzedniego przykładu na pierwszy plan<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>nice<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>uruchamia program z zadanym priorytetem
Postać: nice -priorytet [opcje] polecenie[cmd:nice]
Przykład:
$ nice +19 emacs
uruchomi program emacs z parametrem NICE równym 19. Im większa wartość NICE tym mniej zasobów będzie pochłaniało wykonanie procesu, czas jego trwania ulegnie wydłużeniu dając pierwszeństwo procesom z mniejszym priorytetem.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>renice<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>pozwala zwiększyć priorytet działającego procesu
Postać: renice priorytet [PID] [-u użytkownik][cmd:renice]
Opcja -u pozwala zmienić priorytet procesom uruchomionym przez danego użytkownika.
Przykład:
$ renice 19 4343 -u student
zwiększy priorytet do 19 procesu o numerze PID 4343 oraz wszystkim procesom uruchomionym przez użytkownika student .
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>at<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>uruchamia proces o zadanym czasie
Postać: at [-f plik] CZAS[cmd:at]
Polecenie lub lista poleceń do uruchomienia wczytywana jest ze standardowego wejścia, lub po opcji -f możemy podać nazwę pliku w który zawarta jest lista poleceń do uruchomienia. CZAS może być wyrażony w wielu formach (po szczegóły zajrzyj do podręcznika man at). Wynik działania polecenia wysyłany jest do skrzynki pocztowej użytkownika. Przykład:
$ at 10:21 -f plik
spowoduje uruchomienie poleceń zawartych w pliku plik o godzinie 10.21
$ echo ls | at now +1minutes
spowoduje uruchomienie polecenia ls dokładnie za minutę<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>atq<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla listę zadań ustawionych do wykonania za pomocą polecenia at
Postać: atq[cmd:atq]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>atm<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>usuwa z kolejki zadanie o podanym numerze
Postać: atm numer_zadania[cmd:atm]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>crontab<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>program zarządzający tabelami demona cron, który służy do wykonywania zaplanowanych w czasie operacji
Postać: crontab [-e|-l|-r][cmd:crontab]
Opcje:
-e edycja tabeli zadań
-r usunięcie bieżącej tabeli zadań
-l wyświetla bieżącą tabele zadań
Tabela zadań powinna zawierać w każdej linii wpis następującej postaci:
MINUTY GODZINY DNI MIESIACE DNI_TYGODNIA polecenie
gdzie MINUTY to liczba z zakresu 0-59, GODZINY - liczba z zakresu 0-23, DNI - liczba z zakresu 1-31, MIESIACE od 1 do 12, DNI_TYGODNIA od 1 do 7. Użycie gwiazdki * zamiast liczy oznacza dowolną wartość.
Przykładowa tabela zadań:<HTML></HTML>

30   18   *   *       *      rm -f ~/tmp
30   0    1   1,6,12  *   mail student@fizyka.umk.pl < wiadomosc.txt

<HTML></HTML>Powyższy zapis oznacza, że codziennie o godzinie 18:30 wykonywana jest komenda usuwająca katalog \sim/tmp, zaś 30 minut po północy w pierwszy dzień stycznia, czerwca i grudnia wysyłany jest za pomocą poczty elektronicznej plik wiadomosc.txt do podanego użytkownika. Więcej szczegółów w podręczniku demona cron i polecenia crontab.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>nohup<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>uruchamia polecenie, które nie zostanie przerwane w momencie wylogowania
Postać: nohup polecenie[cmd:nohup]
Przykład:
$ nohup sleep 1000 &<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>fuser<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>identyfikuje procesy używające plików lub gniazd sieciowych
Postać: fuser [opcje] plik...[cmd:fuser]
Polecenie fuser wyświetla listę numerów procesów PID, które wykorzystują w danym momencie wskazany plik, system plików lub gniazdo sieciowe.
Najważniejsze opcje:
-k zabij procesy zamiast wypisywać ich numery PID
-u podaj nazwę właściciela procesu wraz z numerem PID
-v wyświetl więcej szczegółów na temat procesów
Przykład:
$ fuser /home
wypisze numery procesów używających plików w katalogu /home<HTML></HTML><HTML></dd></HTML><HTML></dl></HTML>

Inne przydatne polecenia: fuser, iotop, atd, pidof, lsof

W systemach UNIXopodobnych występuje katalog /proc zawierający informacje o procesach. Każdy proces jest tu reprezentowany w postaci katalogu o nazwie odpowiadającej numerowi PID. Wewnątrz każdego z nich można znaleźć pliki opisujące status danego procesu, np.: cmdline zawiera pełną linie uruchomionego polecenia, stat zawiera informacje o stanie procesu (z tego pliku korzysta ps), status - informacje o stanie procesu w bardziej przystępnej formie, itp.
Przykład:
$ cat /proc/1231/status
wyświetli inf. o stanie procesu 1231.

Polecenie xclock -update 1 uruchamia w środowisku graficznym zegar z sekundnikiem. Uruchom zegar na pierwszym planie, zawieś jego działanie za pomocą Crtl+Z i wznów działanie w tle.
Wyślij sygnał SIGSTOP do procesu wyświetlającego zegar.
Uruchom w tle polecenie xclock -update 1
Wyślij sygnał SIGCont do wstrzymanego procesu wyświetlającego zegar.
Wyświetl wszystkie uruchomione przez siebie procesy.
Zabij procesy związane z wyświetlaniem zegarów.

<HTML><dl></HTML> <HTML><dt></HTML>date<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>podaje datę i czas systemowy
Postać: date [opcje] [format][cmd:date]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>cal<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla kalendarz
Postać: cal [opcje][cmd:cal]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>printenv<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla zmienne środowiskowe
Postać: printenv [zmienna][cmd:printenv]
Domyślnie polecenie wyświetli listę wszystkich zmiennych środowiskowych.
Przykład:
$ printenv PATH
wyświetli wartość przypisaną do zmiennej PATH.<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>tty<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>wyświetla nazwę terminala
Postać: tty[cmd:tty]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>whoami<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>kim jestem
Postać: whoami[cmd:whoami]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>id<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>informacje o użytkowniku - GID, UID itp.
Postać: id [opcje] [użytkownik][cmd:id]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>groups<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>nazwy bieżących grup
Postać: groups [użytkownik][cmd:groups]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>finger<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>informacje o użytkowniku.
Postać: finger [użytkownik][cmd:finger]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>who<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>lista zalogowanych użytkowników
Postać: who [opcje][cmd:who]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>uname<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>informacje o systemie
Postać: uname [opcje][cmd:uname]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>hostname<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>nazwa hosta
Postać: hostname [opcje][cmd:hostname]
<HTML></HTML><HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>df<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>infromacje o zajęctości zamontowanych dysków
Postać: df [opcje]... [plik]...[cmd:df]
Polecenie wypisuje listę wszystkich zamontowanych systemów plików wraz z informacją o ich zajętości i miejscu zamontowania.
$ df<HTML></HTML>

Filesystem     1K-blocks      Used Available Use% Mounted on
udev             3997676         0   3997676   0% /dev
tmpfs             806444      3368    803076   1% /run
/dev/sda3       95596964  87020120   3677672  96% /
tmpfs            4032208         0   4032208   0% /sys/fs/cgroup
/dev/sdb1         507904     38664    469240   8% /boot/efi
/dev/sda5      546370624 491924808  26621944  95% /home

<HTML></HTML>Najważniejsze opcje:
-m zajętość w MB
-k zajętość w KB
-h zajętość w formie czytelnej (wartość z odpoiednim przyrostkiem B, KB, MB, GB)
-T wyświetla inforamcje o typie systemu plików (np. ext4, NTFS, …)
Jeżeli argumentem polecenia jest plik lub katalog to wyświetlana jest zajętość dysku na którym ten plik rezyduje.
$ df -h -T /<HTML></HTML>

Filesystem     Type  Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda3      ext4   92G   83G  3,6G  96% /

<HTML></dd></HTML> <HTML><dt></HTML>free<HTML></dt></HTML> <HTML><dd></HTML><HTML></HTML>informacje o zajętości pamięci w systmie
Postać: free [opcje][cmd:free]
Polecenie wyświetla informację o całkowitej zajętej pamięci fizycznej oraz pamięci wymiany. Opcje -b, -k, -m, -g pozwalają określić w jakich jednostkach wyświetlane są wartości (B, kB, MB i GB odpowiednio). Opcja -h wypisze wartości w czytelnej formie dodając odpowiedni przyrotek okreslający rozmiar.
Przykład:
$ free -h<HTML></HTML>

              total        used        free      shared  buff/cache   available
Mem:           7,7G        3,0G        1,4G        219M        3,3G        4,2G

Inne przydatne polecenia: users, w, dnsdomianname, chfn

which wyszukuje położenie programu w katalogach ze zmiennej $PATH

Postać: which polecenie[cmd:which]
Przykład:
$ which find
/usr/bin/find

whereis wyszukuje (wszystkie) położenia plików binarnych, źródłowych i stron podręcznika danego polecenia

Postać: whereis polecenie…[cmd:whereis]
Przykład:
$ whereis find
find: /usr/bin/find /usr/man/man1/find.1.gz

find szuka plików w drzewie katalogów

Postać: find [katalog] [wyrażenie][cmd:find]
Argumentem polecenia jest katalog w którym chcemy odnaleźć plik określony za pomocą wyrażenia.
Najważniejszymi opcjami stosowanymi w wyrażeniu są:
-name nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie
-iname nazwa_pliku znajdź plik o podanej nazwie (nie rozróżnia wielkości liter)
-group nazwa_grupy plik należy do danej grupy
-user nazwa_użytkownika właścicielem pliku jest użytkownik
-type [f|d|l|b] typ pliku: f - zwykły plik, d- katalog, l - link, b - plik blokowy
-atime [+|-]liczba plik był otwierany określoną liczbę godzin temu
-mtime [+|-]liczba plik był modyfikowany określoną liczbę dni temu
-size [+|-]liczba[c|k|M|G] plik o określonym rozmiarze (c - bajty, k - kilobajty, M - megabajty, G - gigabajty
Znak + lub - przed liczba oznacza poszukiwanie odpowiednio większej lub mniejszej wartości
Przykład:
$ find dane/ -name plik.txt
szuka pliku plik.txt w katalogu dane
$ find \sim-name ’*.jpg’ -user kazik
znajdzie wszystkie pliki o rozszerzeniu .jpg w domowym katalogu należące do użytkownika kazik
$ find . -mtime -2
znajdzie pliki w bieżącym katalogu które były modyfikowane w ciągu ostatnich dwóch dni
$ find /usr -iname ’[a-d]*’ -user root -type f -size -2M
wyszuka w katalogu /usr pliki o nazwie zaczynającej się od liter a, b, c lub d, których właścicielem jest root i które maja rozmiar nie większy od 2 megabajtów
W momencie znalezienia pliku spełniającego dane wyrażenie można wykonać określoną akcje (standardowo jest to -print czyli wyświetlenie lokalizacji pliku
Dodając opcje -exec możemy wykonać dowolne polecenie. Takie polecenie musi być zakończone znakami $\backslash$;
$ find . -name ’*.txt’ -exec echo znalazłem \backslash;
wyświetli komunikat znalazłem dla każdego znalezionego pliku
Aby wykonać polecenie na znalezionym pliku należy dodać {}, w to miejsce zostanie wstawiona jego nazwa
$ find . -name ’*.txt’ -exec rm -f ’{}’ \backslash;
spowoduje usuniecie wszystkich znalezionych plików
Dużo więcej na temat polecenia find można znaleźć w dokumentacji man

locate wyszukiwanie plików o podanej nazwie

Postać: locate [opcje]... [plik...][cmd:locate] Polecenie przeszukuje bazę danych wcześniej zindeksowanych plików w poszukiwaniu informacji o położeniu pliku, którego nazwa (lub ścieżka) zawiera podany wzorzec. Należy jednak pamiętać, że w zależności od tego jak dawno temu przeprowadzane było indeksowanie plików, lista plików może być nieaktualna i może zawierać wpisy o plikach, które już zostały usunięte lub może nie wynajdywać plików, które zostały utworzone przed uaktualnieniem bazy danych.

echo wyświetla linię tekstu

Postać: echo [opcje] ciąg_znaków[cmd:echo]
Przykład:
$ echo witaj świecie
witaj świecie
Polecenie echo pomaga zobaczy co zostanie wstawione w miejsce znaków specjalnych *, ?, []
$ echo rm -f unix.*
rm -f unix.aux unix.dvi unix.gz unix.log unix.out unix.pdf unix.tex

printf wypisuje sformatowany tekst

Postać: printf format [argumety]...[cmd:printf]

yes wyświetla w nieskończoność dany ciąg znaków

Postać: yes [ciąg_znaków][cmd:yes]

expr oblicza wartość wyrażenia matematycznego

Postać: expr wyrażenie[cmd:expr]
Liczby i operatory muszą być oddzielone spacjami
$ expr 2 + 2
4
$ expr 2 ’*’ 3
6
Znak * z powodu swojego specjalnego znaczenia musi być zawarty w cudzysłowie

seq wyświetla sekwencję liczb

Postać: seq [opcje] [początek] [krok] koniec[cmd:seq]
Przykład:
$ seq 3 2 10
3 5 7 9

xargs buduje i uruchamia polecenia powłoki na podstawie tekstu ze standardowego wejścia

Postać: xarg [polecenie] [cmd:xargs]
Przykład:
$ find \sim-name ’*.mp3’ | xargs du -sm
uruchomi polecenie du -sm podając jako argument nazwy plików przekazane w strumieni wyjściowym przez polecenie find.

bc kalkulator o dowolnej precyzji

Postać: bc [plik][cmd:bc]
Kalkulator bc wykonuje obliczenia arytmetyczne dostarczone w strumieniu wejściowym. Kalkulator wspiera wszystkie operatory arytmetyczne, logiczne i oparatory relacji w takiej samej postaci jak w języku C. Dodatkowo znak ^ pełni rolę operatora potęgowania.
Przykład:
$ echo "2 ^ 10" | bc
1024
Domyślnie obliczenia realizowane są z dokładnością do liczb całkowitych.
Precyzję (ilość cyfr po przecinku) określamy za pomocą zmiennej scale.
$ echo "1/3" | bc
0
$ echo "scale=20; 1/3" | bc
.33333333333333333333

sed Edytor strumieniowy

Postać: sed [-n] [-e skrypt] [opcja]... [plik]...[cmd:sed]
Odczytuje kolejne linie ze strumienia wejściowego (lub pliku), dokonuje edycji zgodnie z podanym skryptem i wynik wyświetla na standardowym wyjściu.
Najważniejsze opcje:
-n hamuje normalne wyjście (wyświetlanie tylko linii wskazanych w skrypcie komendą p)
-e wykonają podany skrypt (pojedyncze polecenie). Jeśli podajemy tylko jedną komendę ta opcja nie jest wymagana.

Składnia skryptu:
[adres[,adres]] funkcja [argumenty]
adres to numer linii pliku ($ oznacza numer ostatniej linii) lub wyrażenie regularne umieszczone pomiędzy znakami /
. Określa on zakres linii strumienia na których będę dokonywane operacje. Na przykład 1,3 pasuje do pierwszych trzech linii, /bash/ pasuje do wszystkich linii zawierających wyrażenie bash, zaś /begin/,/end/ dotyczy wszystkich kolejnych linii z których pierwsza zawiera słowo begin a ostatnia słowo end. funkcja do wyboru mamy wiele możliwości edycji strumienia. Najważniejsze to:
a tekst dodaj podany tekst przed następną linią
c tekst zamień linię podanym tekstem
d usuń linię
i tekst wstaw podany tekst
p wyświetl bufor (aktualnie edytowaną linię)
s/wyrażenie/łańcuch/ zastępuje podanym łancuchem pierwsze znalezione w buforze wyrażenie
s/wyrażenie/łańcuch/g zastępuje podanym łancuchem wszystkie znalezione w buforze wyrażenia
= wyświetla numer linii
Przykłady:
$ sed -n ’1p’ plik
wyświetli pierwsza linię pliku
$ sed -n ’3,$p’ plik
wyświetli wszystkie linie od 3-ciej to końca pliku
$ sed ’3,$d’ plik
usunie wszystkie linie od 3-ciej do końca pliku
$ sed -n ’/Marek/p’ /etc/passwd
wyświetla linie zawierające słowo Marek z pliku /etc/passwd
$ sed ’/UNIX/c Linux’ plik
Zamienia linie w których występuje słowo UNIX zwrotem Linux
$ sed -n ’/UNIX/=’ plik
wyświetla numery linii w których występuje wyrażenie UNIX
$ sed ’s/UNIX/Linux/g plik
zamienia wszystkie wystąpienia słowa UNIX na Linux
$ sed -n ’s/UNIX/Linux/g plik
tak jak wyżej ale wyświetlane są wyłącznie linie w których nastąpiła zmiana

Wybrane metaznaki wyrażeń rozszerzonych wyrażeń regularnych (POSIX ERE, ang. Extended Regular Expressions)
[lista] pasuje do pojedynczego znaku z danej listy
[^lista] pasuje do znaku nie podanego na liście
. (kropka) pasuje do dowolnego pojedynczego znaku
\w jest równoważne [0-9a-zA-Z] lub [[:alnum:]], czyli zastępuje dowolna literę lub cyfrę
\W oznacza to samo co $[^[[:alnum:]]]
^ i $ to odpowiednio początek i koniec linii
\< oraz \> początek i koniec słowa
Po wyrażeniu regularnym mogą stać operatory powtórzenia:
? poprzedzający element pasuje zero lub jeden raz, np. miark?a pasuje do miarka ale też miara
* poprzedzający element pasuje zero lub więcej razy, np W*in pasuje zarówno do słowa Windows jak i do Linux
+ poprzedzający element pasuje jeden lub więcej razy,
{n} poprzedzający element pasuje dokładnie n razy
| operator LUB, np. Fizyka|fizyka pasuje do fizyka oraz Fizyka
() grupowanie, np. fizy(ka|cy) pasuje zarówno do fizyka i fizycy.
Uwaga: w podstawowych wyrażeniach regularnych (POSIX BRE ang. Basic Regular Expressions) stosowanych w większości narzędzi UNIXowych metaznaki ?, +, {}, (), | tracą swoje szczególne znaczenie; zamiast nich należy użyć \?, \+, \{\}, , \|.

Przykłady:
grep 'bash$' /etc/passwd
linie w których występuje wyraz rozpoczynający się literą a lub A
grep '^From: ' /var/mail/$USER
lista odebranej poczty (linie rozpoczynające się słowem From:)
grep -v '^$' plik
wszystkie linie, które nie są puste
grep '[0-9]\{9\}' plik
dziewięciocyfrowe ciągi liczb, np. numery telefonów
grep '(.\+) plik'
psuje do dowolnego ciągu składającego się przynajmniej z jednego znaku zawartego w nawiasach

host podaje informacje o hoście

Postać: host [opcje] adres [cmd:host]
Standardowo host tłumaczy nazwy domen na adresy IP i na odwrót. Przykład:
$ host ferm
158.75.5.47
$ host 127.0.0.1
localhost

ping wysyła pakiet testowy do wybranego hosta

Postać: ping adres [cmd:ping]
Pakiet próbny jest wysyłany aż nie przerwiemy procesu za pomocą Ctrl-C. Przykład:
$ ping www.google.pl
$ ping 127.0.0.1

traceroute wyświetla trasę pokonywana do danego hosta

Postać: traceroute [opcje] nazwa_hosta[cmd:traceroute]
Przykład:
$ traceroute www.google.com
traceroute: Warning: www.google.com has multiple addresses; using 64.233.183.99 traceroute to www.l.google.com (64.233.183.99), 30 hops max, 38 byte packets 1 phys-to-torman (158.75.5.190) 0.242 ms 0.297 ms 0.231 ms 2 * * * 3 war-b2-pos11-0.telia.net (213.248.68.53) 8.753 ms 8.797 ms 8.856 ms 4 ffm-bb1-pos6-3-2.telia.net (213.248.96.21) 33.833 ms 33.679 ms 33.705 ms 5 ffm-b2-link.telia.net (213.248.69.93) 34.974 ms 34.810 ms 34.968 ms 6 google-111945-ffm-b2.c.telia.net (213.248.69.86) 33.758 ms 34.057 ms 33.071 ms 7 72.14.238.119 (72.14.238.119) 51.698 ms 40.944 ms 41.185 ms MPLS Label=162573 CoS=0 TTL=1 S=1 8 64.233.175.246 (64.233.175.246) 44.573 ms 43.413 ms 44.210 ms 9 216.239.43.42 (216.239.43.42) 43.819 ms 45.157 ms 44.443 ms 10 216.239.43.34 (216.239.43.34) 44.962 ms 44.667 ms 64.233.183.99 (64.233.183.99) 44.965 ms

write wysyła wiadomość tekstową do użytkownika

Postać: write uzytkownik[@adres][cmd:write]

talk program do interaktywnej rozmowy z użytkownikiem

Postać: talk uzytkownik[@adres][cmd:talk]

mesg zablokowanie możliwości komunikacji poleceniami talk i write

Postać: mesg [n|y][cmd:mesg]

mail wysyłanie poczty elektronicznej

Postać: mail uzytkownik[@adres] [-s temat] [-c adres innego adresata][cmd:mail]
Przykład:
$ mail grochu@ferm
Chcąc wysłać treść zawartą w pliku plik_tekstowy można jego zawartość umieścić w strumieniu wejściowym programu mail, np:
$ cat plik_tekstowy.txt | mail grochu@ferm
$ mail grochu@ferm < plik_tekstowy.txt

telnet połączenie ze zdalnym komputerem

Postać: telnet uzytkownik[@adres][cmd:telnet]
Ze względów bezpieczeństwa dziś rzadko używany, wyparty przez szyfrowane połączenie ssh.

ssh szyfrowane połączenie ze zdalnym komputerem

Postać: ssh uzytkownik[@adres][cmd:ssh]
Pozwala na uruchomienie zdalnie powłoki, np: $ ssh unix@158.75.5.136
lub uruchomienie polecenia na zdalnej maszynie, np: $ ssh unix@158.75.5.136 ls
wyświetla listę plików w katalogu domowym zdalnej maszyny

ftp połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików

Postać: ftp uzytkownik[@adres][cmd:ftp]
W Internecie można znaleźć wiele publicznie dostępnych serwerów FTP (logowanie jako użytkownik anonymous). Na stronie archie.icm.edu.pl znajduje się wyszukiwarka ułatwiająca przeszukiwanie takich serwerów.

sftp szyfrowane połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików

Postać: sftp uzytkownik[@adres][cmd:sftp]
Polecenia dostępne po zalogowaniu można zobaczyć wpisując polecenie help
Najważniejsze polecenia to:
get nazwa_pliku - pobranie pliku
put nazwa_pliku - wysłanie pliku
quit - rozłączenie

scp szyfrowane kopiowanie plików z serwerów ssh i sftp

Postać: scp [-r] uzytkownik[@adres]:plik_zrodlowy plik_docelowy scp [-r] plik_zrodlowy uzytkownik[@adres]:plik_docelowy [cmd:scp]
Składnia i działanie podobne do polecenia cp z tą różnicą, że kopiowanie odbywa się pomiędzy maszyna lokalna i zdalna przy użyciu szyfrowanego protokołu.
Przykłady:
$ scp unix@158.75.5.136:paczka.tar.gz paczka.tar.gz
pobranie pliku paczka.tar.gz
$ scp paczka.tzr.gz unix@158.75.5.136:.
wysłanie pliku paczka.tar.gz
$ scp -r unix@158.75.5.136:/gry .
pobranie całej zawartości (rekurencyjnie) z katalogu gry do bieżącego katalogu

wget program do pobierania zasobów stron www i serwerów ftp

Postać: wget [-rkx] adres_strony_lub_pliku [cmd:wget]
Program oferuje wiele możliwości (patrz man wget)
Jedna z ciekawych opcji jest możliwość pobierania całych witryn internetowych z zachowaniem hierarchii katalogów i plików (tworzenie tzw. mirrorów).
Przykład:
$ wget -mhttp://www.phys.uni.torun.pl/\simgrochu/unix/materialy/index.html

lynx przeglądarka stron WWW

Postać: lynx [opcje] [URL][cmd:lynx]

mutt klient poczty elektronicznej

Postać: mutt [opcje][cmd:mutt]

Najczęściej używane programy służące do kompresji danych:

gzip kompresuje pliki

Postać: gzip [-r] plik [cmd:gzip]
Skompresowane pliki automatyczne uzyskują rozszerzenie .gz
Opcja -r pozwala skompresować wszystkie pliki w podanym katalogu (każdy plik kompresowany jest osobno).
Przykład:
$ gzip archiwum.tar
utworzy skompresowany plik o nazwie archiwum.tar.gz

zip kompresuje pliki i katalogi

Postać: zip [-r] nazwa_archiwum pliki_do_spakowania[cmd:zip]
Tworzy plik o podanej nazwie dodając rozszerzenie .zip zawierający skompresowaną zawartość podanych plików.
Opcja -r pozwala skompresować zawartość całego katalogu.
Przykład:
$ zip dokumenty *.txt
utworzy plik dokumenty.zip zawierający skompresowaną zawartość wszystkich plików posiadających rozszerzenie *.txt
$ zip -r konto $\sim$
w pliku konto.zip powinna znaleźć się zawartość całego katalogu domowego

bzip2 kompresuje pliki

Postać: bzip2 pliki_do_spakowania[cmd:bzip2]
Skompresowane pliki otrzymują rozszerzenie .bz2

Aby rozpakować plik utworzony za pomocą jednego z powyższych algorytmów należy wykonać:

gunzip rozpakowanie pliku *.gz oraz *.tgz

Postać: gunzip [-r] plik [cmd:gunzip]

unzip rozpakowanie pliku *.zip

Postać: unzip plik[cmd:unzip]

bunzip2 rozpakowanie pliku *.bz2

Postać: bunzip2 plik [cmd:bunzip2]
Polecenia gzip i bzip2 kompresują pojedyncze pliki dlatego chcąc skompresować kilka plików w jedną całość należy utworzyć archiwum za pomocą programu tar.

tar narzędzie do archiwizowania danych

Postać: tar [opcje] pliki [cmd:tar]
Tworząc archiwum pierwszą nazwa pliku podaną jako argument musi być nazwa tego archiwum.
Najważniejsze operacje i opcje:
c - stwórz archiwum
x - rozpakuj archiwum
l - wyświetl zawartość archiwum
f - zapisz do pliku (standardowo tar pracuje na strumieniach wejściowym i wyjściowym)
z - skompresuj archiwum za pomocą programu gzip
j - skompresuj archiwum za pomocą bzip2
v - wyświetla dodatkowe komunikaty

Przykłady tworzenia archiwum:
$ tar fcv arch.tar kat/
utworzy archiwum o nazwie arch.tar zawierające zawartość katalogu kat
$ tar fcvz arch.tar.gz *
stworzy spakowane (gzip) archiwum o nazwie arch.tar.gz zawierające wszystkie pliki i katalogi z bieżącego katalogu
$ tar fvcj arch.tar.bz2 plik1.txt plik2.txt
utworzy archiwum skompresowane za pomocą bzip2 o nazwie arch.tar.bz2 zawierające dwa pliki o nazwach plik1.txt plik2.txt

Otwieranie archiwum:
$ tar fx arch.tar
$ tar fxvz arch.tar.gz
$ tar fxvj arch.tar.bz2

Powłoka jest programem, który udostępnia użytkownikowi środowisko pracy. W skład powłoki wchodzą: linia komend, zestaw wbudowanych poleceń, narzędzia obsługi zadań, narzędzia sprawdzające pisownię wpisywanych poleceń. Obecnie domyślną powłoką użytkową na serwerach studenckich naszego wydziału jest powłoka bash. Lista dostępnych w systemie powłok znajduje się w pliku /etc/shells.

Plikiem konfiguracyjnym powłoki Bash jest plik \sim/.bashrc. W pliku tym możemy zdefiniować zmienne, aliasy i funkcje, które pozwalają dostosować środowisko oraz działanie programów do swoich potrzeb. Po zmianie zawartości pliku .bashrc nowe ustawienia będą dostępne w bieżącej powłoce po wykonaniu komendy:

$ source \sim/.bashrc
Komenda source odczytuje zawartość podanego pliku i wykonuje zawarte w nim komendy.

Zachowanie powłoki można skonfigurować ustawiając wartości specjalnym zmiennych. Oto lista kilku z nich:

PS1 definiuje zawartość znaku zachęty
HISTSIZE ilość zapamiętywanych poleceń w historii
IFS zmienna definiująca separator pól dla komendy read (domyślna wartość to białe znaki: spacja, tabulacja, nowa linia)
RANDOM losowa wartość całkowita

Listę wszystkich zmiennych oraz funkcji zadeklarowanych w bieżącej powłoce uzyskujemy za pomocą polecenia set. Więcej o tworzeniu i manipulowaniu zmiennymi powłoki znajduje się w rozdziale 4.4.

Zmienne można podzielić na zmienne powłoki (lokalne), które są dostępne wyłącznie w danej instancji powłoki oraz zmienne środowiskowe, które są dziedziczone przez procesy potomne.

Zmienne środowiskowe definiuje się poprzez wyeksportowanie zmiennych powłoki za pomocą komendy export, np.:
$ ZMIENNA=42
$ export ZMIENNA
lub krócej
$ export ZMIENNA=42

Zachowanie wielu programów zależne jest od ustawień konkretnych zmiennych środowiskowych. Aktualną listę zmiennych środowiskowych można uzyskać za pomocą polecenia lub env.

Przykład typowych zmiennych środowiskowych:

PATH lista katalogów oddzielonych dwukropkiem. Katalogi te są przeszukiwane przez powłokę w poszukiwaniu programów do uruchomienia
USER nazwa użytkownika
HOME katalog domowy użytkownika
EDITOR domyślny edytor tekstu
LD_LIBRARY_PATH lista lokalizacji w których system poszukuje bibliotek
LANG, LANGUAGE, LC_ALL ustawienia lokalizacji (wersji językowej)

Aktualne ustawienia lokalizacji można sprawdzić za pomocą polecenia locale.

locale wyświetl ustawienia lokalizacji

Postać: locle [opcje][cmd:locale]
Polecenie wyświetla wartości zmiennych odpowiedzialnych za lokalizację środowiska, takich jak, np,: LANG, LANGUAGE, LC_ALL.
Najważniejsze opcje:
-a wyświetli listę wszystkich zainstalowych w systemie lokalizacji

Ustawienie lokalizacji (np. języka polskiego) sprowadza się do ustawienia wartości zmiennych środowiskowych takich jak:

LANG podstawowa zmienna odpowiedzialna za ustawienia języka, używana gdy nie są zdefiniowane zmienne LC_
LC_CTYPE kodowanie znaków używane do prezentacji tekstu
LC_NUMERIC formatowanie wartości liczbowych
LC_TIME formatowanie czasu i daty
LC_COLLATE określa sposób sortowania alfabetycznego
LC_MESSAGES język komunikatów systemu
LC_ALL nadpisuje wszystkie pozostałe ustawienia lokalizacji

Przykład ustawienia lokalizacji polskiej:
$ export LC_ALL=pl_PL.utf8
$ querty
bash: qwerty: nie znaleziono polecenia

Zmiana na inną lokalizację:
$ export LC_ALL=hu_HU.utf8
$ querty
bash: qwerty: parancs nem található

Dodanie wpisu o polskiej lokalizacji do pliku konfiguracyjnego powłoki:
$ echo export LC_ALL=pl_PL.utf8 >> \sim/.bashrc

Alias to ,,przezwisko” jakie możemy nadać dowolnej komendzie. Pozwala to nadać krótką lub wygodną w zapisie nazwę poleceniom powłoki które posiadają złozoną składnię lub są na tyle często używane, że wygodniej jest je zastąpić krótszymi w zapisie aliasami. Należy pamiętać, że alias ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi poleceniami, więc istnieje możliwość zastąpienia dowolnego polecenia innym poprzez utworzenie odpowiedniego aliasu.

alias ustawia lub wyświetla aliasy

Postać: alias [nazwa[=wartość]][cmd:alias] Przykład:
$ alias lt=ls -l -a -t
definiuje alias (polecenie) o nawie lt, które uruchomi polecenie wyświetlające listę wszystkich plików posortowanych względem czasu modyfikacji
$ alias
wyświetli wszystkie zdefiniowne aliasy
$ alias lt
wyświetli polecenie przypisane do aliasu o nazwie lt

unalias usuwa alias o podanej nazwie z powłoki

Postać: unalias nazwa[cmd:unalias]
Przykład: $ unalias lt
usunie alias o nazwie lt.

Skrypty to pliki tekstowe zawierające ciągi instrukcji i poleceń, które są uruchamiane linia po linii. W odróżnieniu od zwykłych plików tekstowych, skrypty możemy uruchamiać tak jak zwykłe programy. W systemach UNIX/GNU Linux skrypty pozwalają na zautomatyzowanie wielu czynności a każdy skrypt może zostać dodany do repertuaru dostepnych w systemie programów.

w pierwszej linii powinna znajdować ścieżka do powłoki w której ma być interpretowany skrypt poprzedzona znakami #! (tzw. aha-bang lub hashbang). W przypadku skryptów w powłoce Bash w pierwsza linia powinna wyglądać tak:

#!/bin/bash

w każdej kolejnej linii możemy umieścić:

- dowolne lub instrukcję uruchamiającą program
- instrukcję uruchamiającą inny skrypt
- (np. pętle while,for, warunek if, itp.)

skrypt powinien kończyć się instrukcją exit, której argumentem jest liczba całkowita dodatnia o wartości 0 gdy skrypt kończy się powodzeniem. Każda wartość większa od 0 powinna być używana w przypadku gdy skrypt z różnych przyczyn nie kończy się powodzeniem
tekst zawarty po znaku # aż do końca linii jest komentarzem i nie jest interpretowany przez powłokę

Przykład prostego skryptu:

#!/bin/bash
# To jest skrypt ktory wyswietla komunikat
echo "Witaj świecie"
exit 0

Ciąg instrukcji zawartych w pliku tekstowym możemy uruchomić w powłoce Bash wydając polecenie:
$ bash skrypt.sh
Jeżeli skrypt zawiera poprawny hashbang w pierwszej linii i jezeli plikowi nadamy
$ chmod a+x skrypt.sh
wówczas skrypt możemy uruchomić podając jego nazwę poprzedzoną ścieżką do pliku. Przykładowo, gdy skrypt.sh znajduje się w bieżącym katalogu polecenie
$ ./skrypt
uruchomi wszystkie instrukcje zawarte w pliku. Skrypt możemy umieścić też w jednym z katalogów ze zmiennej $PATH i wówczas do uruchomienia skryptu wystarczy podać jego nazwę.

Aby dodać bieżący katalog do zmiennej $PATH należy wydać polecenie
$ export PATH=".:$PATH"

W przypadku wystąpienia błędu podczas interpretowania skryptu powłoka przerywa jego działanie wyświetlając stosowny komunikat. Podczas poszukiwania przyczyn powstawania błędu warto uruchomić skrypt poleceniem:
$ bash -x skrypt.sh
Opcja -x powoduje, że każda instrukcja skryptu przed uruchomieniem jest wypisywana na standardowe wyjście diagnostyczne.

Zmienne definiuje się używając składni zmienna=wartosc lub w przypadku zmiennych liczbowych let zmienna=liczba, np.
$ napis="Ala ma kota"
$ let wynik=10
Nazwa zmiennej może składać się z dowolnych liter, cyfr (cyfra nie może być pierwszym znakiem nazwy zmiennej) oraz znaku podkreślenia.
Wartość umieszczoną w zmiennej wydobywamy umieszczając $ przed nazwą zmiennej ewentualnie otaczając nazwę zmiennej klamrami, np.:
$ echo ${napis}
$ Ala ma kota
$ echo $HOME
$ /home/student
$ echo ${wynik}
$ 10

Tablice

W powłoce Bash mamy do dyspozycji tablice jednowymiarowe. Nie muszą one być deklarowane. Do poszczególnych elementów tablicy odwołujemy sie poprzez nawiasy kwadratowe ${zmienna[indeks]}, gdzie index jest liczbą całowitą dodatnią.
$ kolor[0]=bialy
$ kolor[1]=czarny
$ kolor[5]=zielony
$ echo Kolor pierwszy to ${kolor[1]}
Kolor pierwszy to czarny
$ echo Wszystkie kolory: ${kolor[*]}
Wszystkie kolory: bialy czarny zielony
Tablice indeksowane są liczbami całkowitymi począwszy od zera. Zmienną tablicową można zainicjować ciągiem wartości podanych w nawiasach zmienna=(wartosc1 wartosc2 ... wartoscN), np.
$ dzien=(poniedzialek wtorek sroda czwartek piatek sobota niedziela)
$ echo ${dzien[6]}
sobota
$ echo "Dni tygodnia: ${dzien[*]}"
Dni tygodnia: poniedzialek wtorek sroda czwartek piatek sobota niedziela
Liczbę elementów tablicy uzyskujemy wyrażeniem ${#zmienna[*]}
$ echo "Ilosc dni tygodnia = ${#dzien[*]}"
Ilosc dni tygodnia = 7
Wyrażenie ${#zmienna[indeks]} zwraca ilość znaków zawartych w elemencie tablicy o podanym indeksie.
$ echo Slowo ${dzien[1]} zawiera ${#dzien[1]} znakow
Slowo wtorek zawiera 6 znakow
Polecenie unset zmienna usuwa podaną zmienną. Chcąc usunąc wybrany element tablicy należy wykonać unset tablica[index].
$ unset kolor
$ unset dzien[4]

Zmienne $, $#, $0, $1.

Zmienna $* zawiera listę wszystkich argumentów z jakimi został wywołany skrypt, zmienna $# podaje liczbę tych argumentów, zmienna $0 zawiera nazwę skryptu, zaś zmienne $1, $2, $3, itd. zawierają kolejne argumenty.

Przykład skryptu i nazwie argumenty.sh, który wyświetli swoją nazwę, liczbę argumentów oraz pierwsze dwa argumenty:

#!/bin/bash
echo Nazwa skryptu=$0
echo Podales $# argumentow
echo Oto one: $*
echo Argument 1 = $1
echo Argument 2 = $2
exit 0

Przykładowe działanie:
$ ./argumenty.sh

Nazwa skryptu=./argumenty.sh
Podales 0 argumentow
Oto one:

$ ./argumenty.sh Ala ma kota

Nazwa skryptu=./argumenty.sh
Podales 3 argumentow
Oto one: Ala ma kota
Argument 1 = Ala 
Argument 2 = ma

Powłoka bash pozwala na wykonywanie prostych operacji arytmetycznych na liczbach całkowitych za pomocą instrukcji let.
Przykład:
$ let suma=2+2
$ echo $suma
4
$ let liczba=$suma*2
$ echo $liczba
8
Składnia polecenia let pozwala na używanie zmiennych liczbowych bez konieczności poprzedzania ich znakiem $.
$ let liczba=suma*suma+3
$ let suma++
Dostępne operatory oraz priorytet ich wykonywania są takie same jak w języku C. Dodatkowo, dostępny jest operator ** realizujący potęgowanie.
$ let x=2**10
$ echo $x
1024
Równoważne użyciu polecenia let jest zastosowanie (( wyrażenie )).
Przykłady:
$ a=$((1+2))
$ a=$(($a*$a))
$ a=$((a+1))
$ ((a++))
Proste operacje arytmetyczne można także wykonywać za pomocą instrukcji . Obliczenia o precyzji zmiennopozycyjnej (dla liczb rzeczywistych) można wykonywać za pomocą kalkulatorów lub dc.

Wyrażenia warunkowe realizowane są za pomocą polecenia [ wyrażenie ] lub polecenie test. Wartością zwracaną polecenia jest kod (status programu) 0 w przypadku gdy wyrażenie jest prawdziwe lub 1 gdy wyrażenie jest fałszywe.
Uwaga: wyrażenie [ jest poleceniem, dlatego wszystkie argumenty muszą byc oddzielone spacją.
Porównywanie napisów odbywa się za pomocą argumentów ==, !=, < i >.
$ [ $SHELL == /bin/bash ] && echo Uzywasz powloki Bash
$ test $USER != root && echo Nie jestes administratorem
Porównując liczby całkowite należy skorzystać z operatorów -eq ¹⁾

¹⁾

ang. equal) - równe), -ne ((ang. not equal) - nie równe), -lt ((ang. less then) - mniejsze niż), -gt ((ang. greater than) - większe niż), -le ((ang. less equal) - mniejsze równe) i -ge ((ang. greater equal) - większe równe).
$ [ $RANDOM -lt 16384 ] && echo Reszka || echo Orzel
$ test $(cat /etc/passwd | wc -l) -gt 100 && echo Uzytkownikow jest wiecej niz 100
Wyrażenie warunkowe może tez sprawdzać atrybuty plików:

`-e plik`	plik istnieje
`-f plik`	plik istnieje i jest zwykłym plikiem
`-d plik`	plik istnieje i jest katalogiem
`-r plik`	użytkownik posiada prawo do czytania pliku
`-w plik`	użytkownik posiada prawo do zmiany zawartości pliku
`-x plik`	użytkownik posiada prawo do wykonywania pliku
`-o plik`	użytkownik jest właścicielem pliku

[tab:testy] $ [ -e /etc/passwd ] && echo Plik /etc/passwd istnieje
$ test -d /etc/passwd && echo Plik /etc/passwd jest katalogiem
Dostępne mamy też operatory && (AND), || (OR) oraz zaprzeczenie ! (NOT) pozwalające łączyć wyrażenia warunkowe w bardziej złożone warunki.
W takim przypadku złożone wyrażenie logiczne należy umieścić w dodatkowych nawiasach [].
$ [[ $(($RANDOM%2)) -eq 1 && ! $USER == root ]] && echo Warunek jest spelniony
$ test ! -w /etc/passwd || $USER != root && echo Nie masz uprawnien do modyfikcaji /etc/passwd lub nie jestes root-em.
Wyrażenia warunkowe znajdują zastosowanie wraz z instrukcją if oraz pętlą while oraz until.

Instrukcje sterujące

Warunek if.

Składnia warunku:

if wyrażenie;
then
instrukcje
fi

Gdy wyrażenie jest prawdziwe (zobacz wyrażenia warunkowe) wówczas wykonywane są instrukcje pomiędzy słowem then i fi.
Przykład:

#!/bin/bash
if [ $# -eq 0 ]; 
then
   echo "Nie podałeś żadnych argumentów "
fi
exit 0

Bardziej rozbudowane wyrażenie warunkowe:

if wyrażenie;
then
instrukcje
else
instrukcje 2
fi

Instrukcje zawarte w bloku rozpoczynającym się od else są wykonywane gdy wyrażenie nie jest spełnione. Np.:

#!/bin/bash
if [ $# -eq 0 ]; 
then
   echo "Nie podałeś żadnych argumentów. "
   echo "Podaj liczbe calkowita "
   echo "Sprobuj: $0 liczba"
   exit 1
fi
if [ $1 -lt 0 ]; 
then
   echo Liczba $1 jest mniejsza od zera
else
  echo Liczba $1 jest wieksza lub równa 0
fi
exit 0

Przykład - skrypt o nazwie rzut.sh wyświetlający słowo Orzeł lub Reszka z prawdopodobieństwem 1/2.

#!/bin/bash
if [ $(($RANDOM%2)) -eq 1 ];
then 
   echo "Reszka"
else
  echo "Orzeł"
fi

Przykład - skrypt o nazwie podglad.sh który dla danego w argumencie pliku wyświetla jego zawartość za pomocą less, zaś jeżeli podany argument jest nazwą pliku wówczas wyświetlana jest zawartość tego katalogu.

#!/bin/bash
if [ $# -lt 1 ];
then 
   echo "Podaj plik lub katalog jako argument."
   echo "Uzycie: $0 plik"
   exit 1
fi
if [ -f $1 ];
then
  less $1
else 
  if [ -d $1 ];
  then
     ls -l $1
  else
    echo "Blad: $1 nie jest plikiem ani katalogiem"
  fi
fi

Pętla for.

Pętla for wykonuje zadane instrukcje tyle razy ile jest elementów na podanej liście.

for zmienna in lista;
do
instrukcje
done

W każdej iteracji kolejny element z listy jest podstawiany do zmiennej.
Przykład użycia w linii komend:
$ for f in *; do echo "Plik $f zajmuje $(du -sb $f) bajtow"; done
dla każdego pliku w bieżącym katalogu wyświetli komunikat o ilości zajmowanych bajtów. Przykład - skrypt zamieniający w nazwach plików duże litery na małe.

#!/bin/bash
if [[ $# -eq 0 || $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Uzycie: $0 [-h] plik..."
  echo "Zamienia w nazwach podanych plikaow duze litery na male (np. Plik.TXT na plik.txt)."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
for plik in $*
do
  if [ -e $plik ]; 
  then
    nowy_plik=$(echo $plik | tr '[A-Z]' '[a-z]')
    if [ $plik != $nowy_plik ];
    then
      echo "Zamieniam: $plik na $nowy_plik"
      mv $plik $nowy_plik
    fi
  else
    echo "Blad: $plik - nie ma takiego pliku"
  fi
done

Powłoka Bash umożliwia także użycie pętli for znanej z języka C.

for (( wyrażenie1 ; warunek ; wyrażenie2 ))
do
instrukcje
done

Wszystkie instrukcje są wykonywane dopóki warunek jest spełniony. Początkowe wyrażenie1 jest uruchomione tylko raz przed rozpoczęciem pętli, zazwyczaj służy do zainicjowania zmiennych. Końcowe wyrażenie2 jest wykonywane na końcu każdej iteracji, zazwyczaj używane jest do zwiększenia (lub zmniejszenia) pewnego licznika.
Przykład - skrypt wyznaczający silnię:

#!/bin/bash
if [[ $# -eq 0 || $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Uzycie: $0 [-h] liczba"
  echo "Oblicza silnie podanej liczby."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
silnia=1;
for (( i=2 ; i<=$1 ; i++ ))
do
  let silnia=silnia*i;
done
echo "Silnia wynosi $silnia"

Przykład - wielokrotne losowanie kostką:

#!/bin/bash
if [[ $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Rzut kostka"
  echo "Uzycie: $0 [-h] liczba"
  echo "Wyswietla wynik rzutu kostka powtorzenoge zadana liczbe razy."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
ile=1
if [ $# -gt 0 ]; then ile=$1 ;fi
for (( i=1 ; i<=ile ; i++ )) do
  wynik=$(($RANDOM%6+1))
  echo $wynik
done

Pętla while.

Składnia pętli while:

while warunek
do
instrukcje
done

Podane instrukcje są wykonywana dopóki warunek jest prawdziwy.
Przykład - stoper, odlicza sekundy od rozpoczęcia działania skryptu:

#!/bin/bash
if [[ $1 == "-h" || $1 == "--help" ]];
then
  echo "Stoper - po prostu uruchom bez argumentow."
  echo "Ctrl+C konczy odliczanie."
  echo "Opcja -h wyswietla pomoc."
  exit 1
fi
let s=0
while true; do
  echo $s
  sleep 1
  let s++
done

Instrukcja true zwraca zawsze wartość logiczną prawda. Analogicznie false daje odpowiedź negatywną.

Instrukcja case.

Instrukcja case pozwala na wykonanie wybranych instrukcji w zależności od wartości przyjmowanej przez pewną zmienną. Działanie bardzo podobne do instrukcji if jednak często wygodniejsze w użyciu, zwłaszcza gdy mamy więcej niż dwie możliwości do wyboru.

case zmienna in
wartość_1)
instrukcje 1
;;
wartość_2)
instrukcje 2
;;
…
*)
instrukcje
;;
esac

Przykład - skrypt wyświetla menu:

#!/bin/sh
while true
  do
     clear
     echo "============================"
     echo "[1] Wyświetl dzisiejszą datę"
     echo "[2] Wyswietl listę plików w bierzącym katalogu"
     echo "[3] Pokarz kalendarz"
     echo "[4] Pokarz listę zalogowanych uzytkownków"
     echo "[5] Zakończ"
     echo "============================"
     echo -n "Wybierz liczbę [1-5]: "
     read akcja
     case $akcja in
       1) echo "Dzisiejsza data: $(date)"
          ;;
       2) echo "Lista plików w katalogu $(pwd)" 
          ls -l 
          ;;
       3) cal  ;;
       4) echo "Lista zalogowanych" ; who ;;
       5) echo "Do widzenia" 
          exit 0 ;;
       *) echo "Blad!!! Proszę wybrać wartość 1,2,3,4, lub 5";
  esac
  echo  "Wciśnij klawisz Enter"
  read
done

Instrukcja exit.

Instrukcja exit kończy działanie skryptu. Liczba całkowita umieszczona po instrukcji exit jest zwracana do powłoki jako wynik działania skryptu. W przypadku poprawnego wykonania skrypt powinien kończyć się wyrażeniem exit 0. Gdy skrypt nie został wykonany poprawnie wówczas po słowie exit wstawiamy dowolną liczbę różną od zera (wartość zwracanej liczby może w ten sposób sygnalizować rodzaj błędu który spowodował niepoprawne wykonanie skryptu). Wartość zwracana po słowie exit umieszczana jest w zmiennej $?.

Instrukcja read.

Instrukcja read pozwala wczytać linie tekstu do podanej zmiennej.
Przykład:

#!/bin/bash
echo Podaj imie i nazwisko
read dane
echo Witaj $dane

Możliwe jet też czytanie tekstu z pliku linia po linii, np.:

#!/bin/bash
echo Podaj nazwe pliku do wyswietlenia
read plik
if [ ! -r $plik]; 
then 
  echo "Nie moge czytac z pliku $plik"
  exit 1
fi
cat $plik | while read linia
do
  echo $linia
done

Funkcje.

W powłoce bash możliwe jest definiowanie funkcji, czyli wyodrębnionych podprogramów oznaczonych pewną unikatową nazwą.

nazwa_funkcji( )
{
instrukcje do wykonania
return
}

Funkcja wykonywana jest w momencie gdy pojawi się wywołanie jej nazwy.
Przykład:

#!/bin/sh
pomoc()
{
  echo "Wyswietla liste i liczbe zalogowanych uzytkonikow"
  echo "Opcje:"
  echo "-h pomoc"
  echo "-l liczba zalogowanych użytkoników"
  echo "-w lista zalogowanych użytkoników"
  return
}
# lista niepowtarzajacych sie nazw zalogowanych uzytkownikow
lista()
{
  users=( $(who | cut -f 1 -d ' ' | sort | uniq ) )
  return
}
case $1 in 
  "-h")  pomoc ;;
  "-l") lista 
        echo "Liczba zalogowanych uzytkonikow = ${#users[*]} "
        ;;
  "-w") lista
        echo "Lista uzytkownikow: ${users[*]}" ;;
     *) pomoc ;;
esac

Do funkcji możemy przekazać argumenty dodając je przy wywołaniu po nazwie funkcji. Kolejne argumenty umieszczone są w zmiennych $1, $2, $3, itd. Ilość argumentów dana jest poprzez $#, lista wszystkich argumentów zawarta jest w zmiennej $ a zmienna $0 zawiera nazwę funkcji.

#!/bin/sh
funkcja()
{
  echo "Argumenty funkcji $*"
  echo "Ilość argumentów funkcji $#"
  return 0
}
echo "Argumenty skryptu $*"
echo "Ilość argumentów skryptu $#"
echo Uruchamiam funkcje z argumentami: raz dwa trzy
funkcja raz dwa trzy
echo Uruchamiam funkcje z argumentami będącymi nazwami plików z bierzącego katalogu
funkcja *
exit 0

Zmienne użyte wewnątrz funkcji maja zakres globalny, tzn. ich wartość jest dostępna poza funkcją (np. zmienna users z pierwszego przykładu w tym paragrafie). Chcąc ograniczyć czas życia zmiennej wyłącznie do obszaru zdefiniowanego przez funkcję należy zadeklarować zmienną poprzedzając ja instrukcją local. Używanie zmiennych lokalnych może uchronić przed wieloma trudnymi do wykrycia błędami, więc gdzie tylko jest to możliwe, wewnątrz funkcji należy je stosować.
Przykład:

#!/bin/sh
funkcja()
{
  local zmienna="Zmienna lokalna"
  echo "Jestem wewnątrz funkcji"
  echo "zmienna=$zmienna"
  return 0
}
zmienna="Zmienna globalna"
echo "Zmienna=$zmienna"
funkcja
echo "Zmienna=$zmienna"
exit 0

Przykłady

Tutaj znajdują się przykładowe skrypty w Bash.

Indeks polecen

- ustawia lub wyświetla aliasy
- usuwa z kolejki zadanie o podanym numerze
- uruchamia proces o zadanym czasie
- kalkulator o dowolnej precyzji
- uruchamia zawieszone zadanie w tle
- kompresuje pliki
- wyświetla kalendarz
- wyświetla zawartość strumienia wejściowego lub zawartość plików
- zmienia bieżący katalog
- zmienia grupę użytkowników pliku
- zmienia prawa dostępu do pliku
- zmienia właściciela i grupę pliku
- porównuje pliki znak po znaku
- kopiuje pliki i katalogi
- Wypisuje wybrane fragmenty linii
- podaje datę i czas systemowy
- infromacje o zajęctości zamontowanych dysków
- znajduje różnice pomiędzy plikami taktowymi
- wyświetla rozmiar zajętej przestrzeni dyskowej
- wyświetla linię tekstu
- oblicza wartość wyrażenia matematycznego
- uruchamia zatrzymane zadanie na pierwszym planie
- wyświetla informację o zawartości pliku
- szuka plików w drzewie katalogów
- informacje o użytkowniku.
- informacje o zajętości pamięci w systmie
- połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
- identyfikuje procesy używające plików lub gniazd sieciowych
- wyświetla linie pasujące do wzorca
- nazwy bieżących grup
- kompresuje pliki
- wyświetla początek pliku
- pomoc dotycząca poleceń wbudowanych w powłokę
- nazwa hosta
- podaje informacje o hoście
- lista procesów w czasie rzeczywistym
- informacje o użytkowniku - GID, UID itp.
- podręcznik GNU
- podaje status procesów uruchomionych w bieżącej powłoce
- zabija procesy o podanej nazwie
- zabija proces
- wyświetl zawartość pliku strona po stronie
- tworzy dowiązanie (sztywne lub symboliczne) do plików
- wyświetl ustawienia lokalizacji
- wyszukiwanie plików o podanej nazwie
- wyświetla zawartość katalogu
- przeglądarka stron WWW
- wysyłanie poczty elektronicznej
- wyświetla strony podręcznika (manuala) dotyczące danego polecenia
- tworzy katalog
- wyświetla zawartość pliku strona po stronie
- klient poczty elektronicznej
- przenosi pliki
- uruchamia program z zadanym priorytetem
- uruchamia polecenie, które nie zostanie przerwane w momencie wylogowania
- łączy linie plików
- wyświetla numery PID procesów pasujących do wzorca
- wysyła pakiet testowy do wybranego hosta
- wysyła sygnał do procesów o nazwach pasujących do wzorca
- wyświetla zmienne środowiskowe
- wypisuje sformatowany tekst
- podaje informacje o działających procesach
- wyświetla drzewo procesów
- wyświetla bieżący katalog
- pozwala zwiększyć priorytet działającego procesu
- usuwa puste katalogi
- usuwa pliki
- Edytor strumieniowy
- wyświetla sekwencję liczb
- szyfrowane połączenie z serwerem FTP pozwalającym na przesyłanie plików
- wypisuje posortowaną zawartość pliku tekstowego
- szyfrowane połączenie ze zdalnym komputerem
- wyświetla koniec pliku
- program do interaktywnej rozmowy z użytkownikiem
- narzędzie do archiwizowania danych
- czyta standardowe wejście i przesyła je na standardowe wyjście oraz do pliku.
- połączenie ze zdalnym komputerem
- lista procesów w czasie rzeczywistym
- zmienia datę modyfikacji pliku lub tworzy pusty plik
- wyświetla trasę pokonywana do danego hosta
- Zamienia znaki wczytane ze standardowego wejścia.
- wyświetla nazwę terminala
- usuwa alias o podanej nazwie z powłoki
- informacje o systemie
- liczy ilość znaków, słów i linii w pliku
- program do pobierania zasobów stron www i serwerów ftp
- przeszukuje podręcznik (opisy poleceń) w poszukiwaniu danej nazwy.
- wyszukuje (wszystkie) położenia plików binarnych, źródłowych i stron podręcznika danego polecenia
- kim jestem
- lista zalogowanych użytkowników
- wysyła wiadomość tekstową do użytkownika
- buduje i uruchamia polecenia powłoki na podstawie tekstu ze standardowego wejścia
- wyświetla w nieskończoność dany ciąg znaków
- kompresuje pliki i katalogi

Wstęp

Trochę historii UNIX-a i .. wolnego oprogramowania

Budowa i własności systemu UNIX

Rozpoczynamy pracę

Podstawowe polecenia

Anatomia polecenia

Gdzie szukać pomocy?

Podręcznik systemowy

Ćwiczenia

Zarządzanie plikami

Najważniejsze polecenia

Znaki specjalne powłoki - dopasowanie nazw plików

Ćwiczenia

Narzędzia tekstowe

Najważniejsze polecenia

Przekierowanie standardowego wejścia i wyjścia programu

Potoki

Podstawianie wyników polecenia

Ćwiczenia

Uprawnienia

Ćwiczenia

Procesy

Najważniejsze polecenia

Katalog /proc

Ćwiczenia

Informacje o systemie i użytkownikach

Wyszukiwanie plików

Inne narzędzia

Edytor strumieniowy sed

Wyrażenia regularne

Narzędzia sieciowe

Archiwa, kompresja danych

Powłoka bash

Konfiguracja powłoki i środowiska

Zmienne powłoki i środowiska

Lokalizacja

Aliasy

Skrypty - wstęp do programowania w powłoce Bash

Struktura skryptu

Uruchamianie skryptu

Wykrywanie błędów w skrypcie

Zmienne

Tablice

Zmienne $, $#, $0, $1.

Operacje arytmetyczne i warunki logiczne

Instrukcje sterujące

Warunek if.

Pętla for.

Pętla while.

Instrukcja case.

Instrukcja exit.

Instrukcja read.

Funkcje.

Przykłady

Indeks polecen